Zwerfstroom gevaar voor mens en dier
In dit artikel:
Melkveehouder André van den Oudenrijn uit Ooltgensplaat (Goeree-Overflakkee) ervaart sinds de start van zijn bedrijf in 2004 aanhoudende en onverklaarbare problemen met de gezondheid en melkproductie van zijn koeien. Na het ‘repoweren’ van het nabijgelegen windpark Piet de Wit in 2022 — twaalf turbines vervangen door zeven grotere, de dichtstbijzijnde op ~900 meter afstand — verslechterde de situatie. Koeien gaven minder melk, dronken minder en leden vaker aan gezondheidsklachten. Heraardingen van het bedrijf in 2022 maakten het probleem alleen maar erger.
Onderzoek wijst op zwerfstromen: elektrische stromen die niet via kabels maar via grond, funderingen of leidingen lopen door beschadigde isolatie, onjuiste aarding of elektromagnetische interferentie. Die stromen zijn al decennialang bekend en kunnen bij melkvee leiden tot verminderde productie, vruchtbaarheidsproblemen en gedragsveranderingen. Universitair hoofddocent Frank Leferink (Universiteit Twente) waarschuwt dat zwerfstromen effecten hebben op mens en dier en dat de problematiek zal toenemen door de groeiende elektrificatie en het plaatsen van windturbines, zonnepanelen en batterijen in landelijke gebieden. De Europese laagspanningsregelgeving houdt geen rekening met ecologische effecten hiervan, en systematisch onderzoek ontbreekt.
Elektrotechnicus Johan van Bommel ontwikkelde meetmethoden om zowel zwerfstromen als hun richting te detecteren; hij trof bij circa 200 bedrijven in Nederland en België zwerfstroomeffecten aan en verwacht dat vrijwel alle boeren er in enige mate mee te maken hebben. Bij Van den Oudenrijn bevestigden metingen in de zomer van 2023 ernstige zwerfstromen die van alle zeven windturbines in het park leken te komen. Een ingreep in april 2024 — een scheidingstransformator — leverde directe verbetering: per koe zes liter meer melk en binnen twee dagen veel dieren tochtig. Na de ingebruikname van een grote batterij op het windpark keerden de klachten binnen twee dagen terug; het drinkwaterverbruik van de koeien liet duidelijke correlaties met het laad-/ontlaadgedrag van de batterij zien.
Van den Oudenrijn richtte Stichting EMV & (dier)welzijn op en verzoekt gemeente en provincie om onderzoek, maar krijgt weinig medewerking. Certificeerder DNV concludeerde in januari 2025 dat geen verder onderzoek nodig is en dat alles aan normen voldoet. Staatssecretaris Thierry Aartsen wees een multidisciplinair onderzoek af en verwees naar vermeende tekortkomingen in de bedrijfsinstallaties en stalruimte. De NVWA eist bovendien dat de boer meer dan honderd ligboxen buiten gebruik stelt, wat volgens hem het voortbestaan van het bedrijf bedreigt.
Internationaal bestaat precedent: het Amerikaanse zuivelbedrijf Vagts Dairy kreeg in juni 2024 4,75 miljoen dollar toegewezen omdat een elektrisch anticorrosiesysteem bij een gasleiding zwerfstromen veroorzaakte die koeien ziek maakten. Naast dieren kunnen mensen last krijgen van hoofdpijn, vermoeidheid en hartklachten door zwerfstromen, maar het is vaak moeilijk de bron aan te tonen. Van den Oudenrijn en andere voorstanders pleiten voor serieus, multidisciplinair onderzoek naar de ecologische en gezondheidsgevolgen nu de energietransitie steeds meer elektrische bronnen naar het platteland brengt.