Zou Jezus oorlog voeren goed hebben gekeurd?
In dit artikel:
Christenen hebben door de eeuwen heen uiteenlopende opvattingen over oorlog, maar vinden elkaar steeds meer in de moderne theorie van rechtvaardige vredestichting. Twee oudere tradities verklaren de grootste scheidslijnen. De ene is het pacifisme, geworteld in het vroege christendom en gebaseerd op teksten als de Bergrede. Al in de eerste eeuwen wezen groepen zoals de wederdopers en later denominaties als Mennonieten, Quakers, Amish en de Moravische Broederschap geweld af als onverenigbaar met het christelijk leven. Als politieke term kreeg pacifisme pas rond 1900 brede aandacht, maar de idealen zijn veel ouder.
De tegenhanger is de leer van de rechtvaardige oorlog, die teruggaat op Augustinus (rond 420) en in belang toenam nadat keizer Constantijn het Romeinse rijk bekeek vanuit een christelijk perspectief. Met de bekering van Constantijn veranderde de realiteit: het christendom werd staatsgodsdienst en de vraag naar gerechtvaardigd staatsgeweld werd pressing. De rechtvaardige-oorlogtraditie formuleerde criteria zoals een rechtvaardige aanleiding, legitieme autoriteit en proportionaliteit; echo’s daarvan zijn terug te vinden in het moderne volkenrecht. Veel hedendaagse christenen en politieke spelers (bijvoorbeeld politieke partijen die defensieposten leveren) leven met deze ethiek.
Beide benaderingen schieten echter tekort in complexe, actuele conflicten. Pacifisme worstelt met de vraag hoe een staat zichzelf moet verdedigen tegen agressie; voorstanders van de rechtvaardige oorlog lopen het risico geweld te rechtvaardigen dat in praktijk neerkomt op overheersing. Controverses rondom Irak, de Russische inval in Oekraïne of Israëlische acties tegen Hamas illustreren hoe moeilijk consensus te bereiken is, juist omdat religieuze en politieke motieven verstrengeld zijn.
Als derde weg wint rechtvaardige vredestichting aan terrein, mede door de invloed van de Amerikaanse ethicus Glen Stassen (overleden 2014). Deze benadering verlegt de focus van het vooraf bepalen of oorlog gerechtvaardigd is naar actief voorkomen en herstellen: werken aan menselijke waardigheid, bestrijden van corruptie en institutionele oorzaken van conflict, en na een oorlog maatschappelijke wederopbouw ondersteunen. Rechtvaardige vredestichting is praktisch gericht en bindt zowel katholieke als protestantse tradities; zowel pacifisten als aanhangers van rechtvaardige oorlog kunnen het ondersteunen. In situaties als Gaza biedt deze ethiek bouwstenen voor duurzame vrede, ook al zal de vraag of Christus een specifieke oorlog zou goedkeuren christenen blijven verdelen.