'Zonder kunst is openbare ruimte hartstikke saai', maar wie doet onderhoud?
In dit artikel:
Openbare kunst staat verspreid over plein, park, rotonde en station: van levensgrote beelden tot muurschilderingen. Sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal kunstwerken sterk toe; vooral Rotterdam, dat veel opnieuw moest opbouwen, herbergt met meer dan duizend stuks het grootste aantal in Nederland. Een centrale registratie ontbreekt: de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) schat het totaal op meer dan tienduizend werken, terwijl het particuliere bedrijf Kunstwacht al 25.000 objecten van ruim 250 gemeenten in kaart heeft gebracht, inclusief monumenten en herdenkingsstenen.
Eigenaar en onderhoud blijken telkens knelpunten. De meeste werken zijn in opdracht van gemeenten of het Rijk geplaatst, soms van particulieren, maar vaak ontbreekt een structureel meerjarig onderhoudsplan of voldoende budget. Daardoor belanden beelden en muurschilderingen regelmatig in verval of worden ze simpelweg uit het oog verloren. Kunstwacht-oprichter Paul Schulten werkt inmiddels samen met circa 100 van de 342 gemeenten aan restauratie- en onderhoudsafspraken en ziet dat beheerregels en verantwoordelijkheden de laatste jaren duidelijker zijn geworden.
Publieke waardering varieert: omwonenden tonen nieuwsgierigheid en vaak steun, al leidt smaakverschil tot discussies — als voorbeeld wordt de grote Bospoldervos in Rotterdam-Bospolder genoemd. De coronaperiode vergrootte de zichtbaarheid en waardering van buitenkunst, doordat mensen meer gingen wandelen en deze werken vaker opmerkten. Tegelijk kunnen juridische kwesties het lot van een kunstwerk bepalen; in Den Haag bijvoorbeeld verdedigt de weduwnaar van een ontwerpster het auteursrecht op een mozaïek-fontein, waardoor verwijdering lastig is.
Kortom: Nederland heeft een rijke, verspreide voorraad publieke kunst, maar het beheer ervan vraagt om betere registratie, vaste onderhoudsbudgetten en heldere eigendoms- en juridische afspraken. Kunstwacht en gemeenten werken steeds meer samen om verval tegen te gaan, terwijl aandacht van het publiek en het beschermen van kunstenaarsrechten een rol blijven spelen in discussies over behoud of verwijdering.