Zeldzame brandplekpaddenstoelen ontwaken op de Edese Heide
In dit artikel:
In april ontstond op de Edese Heide een zeer grote natuurbrand die meer dan 100 hectare bos en heide verwoestte. Onderzoekers van Paddenstoelenonderzoek Nederland (tekst en foto's: Ronald Morsink) troffen in het getroffen gebied een rijke, maar grotendeels kwetsbare assemblage van zogenaamde brandplekpaddenstoelen aan — soorten die vrijwel uitsluitend of vooral op verbrande plekken voorkomen.
In Nederland bestaat deze groep uit circa vijftig soorten; het merendeel is tegenwoordig zeldzaam en 96% staat op de Rode Lijst. Na een brand volgen deze soorten elkaar in een successie die jaren kan duren. Direct na de brand kunnen schimmeldraden de bodem stabiliseren en vastgehouden mineralen en zouten langer beschikbaar houden voor opkomende planten. Houtskoolbekertjes zijn meestal de eersten die na voldoende regen verschijnen; daarna volgen eerst ascomyceten en vervolgens plaatjeszwammen.
Op de Edese Heide zijn tot nu toe bijna twintig brandpleksoorten gevonden. Vroege verschijningen waren Houtskoolbekertjes, gevolgd door Oliebolzwam (groeit op verbrande dennenwortels). Plekken waar tijdens de brand hoge temperaturen en veel brandstof aanwezig waren — bijvoorbeeld waar veel takken of liggende bomen lagen — blijken de grootste soortenrijkdom te zien. De Brandplekbundelzwam is op dit moment zeer talrijk en waarschijnlijk de dominante soort in de komende jaren. Daarnaast werden diverse brandplekbekerzwammen (zoals Beroete en Purperbruine soorten), het Brandpelsbekertje en meerdere pekzwammetjes (Knobbelsporig, Gladsporig, Rondsporig) waargenomen, evenals Brandplekfranjehoed en Brandplekinktzwam.
Opvallend is de enorme hoeveelheid slijmzwammen op verbrande houtige substraten, vooral het Olijfkleurig boomkussen. Deze myxomyceten — doorgaans verborgen in hout of bodem — verschijnen alleen als vruchtlichamen en kunnen grote populaties vormen na brand. Ook werden verspreid op verbrande grove dennenstammen vruchtlichamen van het zeldzame Zwart dropkussen aangetroffen. Hoewel slijmzwammen niet direct met vuur geassocieerd worden, tonen eerdere inventarisaties na branden in Doldersummerveld (2018), De Peel (2020) en Sallandse Heuvelrug (2022) vergelijkbare patronen.
Verschillende factoren bepalen welke brandpleksoorten opduiken: de hitte-intensiteit van de brand (sommige sporen kiemen pas na honderden graden), de hoeveelheid houtskool, de aanwezige brandstof (heide biedt minder dan bos) en houtsoort (naaldhout versus loofhout). Een brand kan lokaal de bodem-pH verhogen, wat bepaalde bekerzwammen bevoordeelt.
Voor de bomen die de brand hebben overleefd zijn schimmels cruciaal. Deze herfst werden in aangetaste maar levende naald- en loofbomen mycorrhizapaddenstoelen aangetroffen — een positief teken: hun mycelium kan water en mineralen naar wortelpunten transporteren en zo bomen helpen herstellen. De omliggende onbeschadigde bossen herbergen een grotere mycorrhizadiversiteit die zich mogelijk naar het verbrande gebied kan uitbreiden.
De vondsten op de Edese Heide illustreren zowel de ecologische kansen die vuur schept voor specialistische soorten als de kwetsbaarheid van die soorten en de rol van schimmels bij herstel van verbrande ecosystemen.