Wordt de coalitie straks Bontenbal en de zeven dwergen? Horrorformatie tekent zich af

In dit artikel:

In Den Haag groeit de zorg dat de kabinetsformatie na de verkiezingen van 29 oktober weer tot een lang slepend proces kan uitgroeien. Recente peilingen (Ipsos I&O) laten een gefragmenteerd politiek landschap zien zonder dominante partijen, waardoor een meerderheid in de Tweede Kamer waarschijnlijk pas met vijf tot acht partijen te behalen is. Dat vergroot de kans op een complexe en tijdrovende formatie, mogelijk zwaarder dan de afgelopen drie formaties (223, 299 en 225 dagen).

Met CDA en VVD die de PVV uitsluiten, blijven er vooral ingewikkelde combinaties over. Een over-links variant zonder VVD kan volgens de peiling met zeven partijen (CDA, GroenLinks-PvdA, D66, SP, Partij voor de Dieren, ChristenUnie en Volt) op 78 zetels uitkomen. Maar voor CDA-leider Henri Bontenbal is zo’n samenstelling politiek lastig: zijn achterban staat verdeeld over samenwerking met links en prefereert vaker samenwerking met de VVD. Een textuur van interne twijfels bij het CDA kan coalitiekeuzes flink beïnvloeden.

Een centrumrechts kabinet zoals VVD en CDA dat nastreven blijkt even ingewikkeld: daarvoor zouden naar schatting acht partijen nodig zijn (CDA, VVD, D66, JA21, BBB, Volt, SGP en ChristenUnie) om rond de 76 zetels te komen. Een achtpartijencoalitie is uitzonderlijk en praktisch moeilijk te besturen; partijen zouden zich nauwelijks kunnen profileren en veel compromissen moeten sluiten. Forum voor Democratie wordt in de wandelgangen meestal buiten dergelijke combinaties gehouden, net als de PVV.

Een tussenvariant waarbij VVD en GroenLinks samen optrekken — aangevuld met CDA en D66 — levert volgens de peiling ongeveer 74 zetels op en zou nog een kleinere partij als bv. BBB, Volt, SGP of ChristenUnie nodig hebben om een meerderheid te halen. Dat illustreert hoe smal de marges zijn en hoeveel combinaties denkbaar maar kwetsbaar zijn.

Campagnes kunnen de verhoudingen nog veranderen. Onderzoek wijst uit dat het CDA sterk leunt op de populariteit van Bontenbal; een campagneflater bij hem kan stemmen naar VVD, D66 of GroenLinks-PvdA verschuiven. Bij de VVD is de persoonlijke binding met leider Dilan Yesilgöz relatief gering, wat die partij extra kwetsbaar maakt als de campagne niet goed valt.

Partijleiders zullen in de komende weken de hete vraag “wie wil met wie” vaak wegwuiven en focussen op stemmenwerving. Toch blijft achter de schermen de grote onzekerheid hangen: hoe ziet een werkbare meerderheid eruit na 29 oktober, en hoe lang duurt het voordat die gevormd is? In elk scenario lijkt het samenstellen van een kabinet deze keer een bijzonder gecompliceerde puzzel te worden.