Wilders evenaart Den Uyl - en vijf andere dingen die we nu al zeker weten over 29 oktober

In dit artikel:

Op 29 oktober zijn er Tweede Kamerverkiezingen in Nederland. Al voordat stemmen geteld zijn, valt op basis van historische patronen en recente ontwikkelingen al het een en ander vrijwel zeker te zeggen. Zes belangrijke conclusies uit de analyse:

1) Geen structurele premierbonus
Omdat voor de tweede keer op rij geen zittend minister-president als lijsttrekker op het stembiljet staat, speelt het vermeende voordeel van een premier ditmaal geen rol. Historisch gezien levert een zittende premier ook niet per se grote winst op: bij vijftien van de 24 naoorlogse verkiezingen was er een premier als lijsttrekker, maar slechts vijfmaal leidde dat tot sterke zetelwinst; soms ging het zelfs gepaard met verlies.

2) Versnippering blijft het beeld
De tijd dat partijen als CDA of PvdA verkiezingen met rond de vijftig zetels wonnen is voorbij. Ook nu wordt verwacht dat de grootste partij minder dan een kwart van de stemmen haalt, vergelijkbaar met recente uitslagen (VVD 2017/2021, PVV 2023). Een sterke meerderheidpartij is onwaarschijnlijk, wat coalitievorming complex houdt.

3) Het debuutrecord van Pim Fortuyn staat nog fier overeind
Nieuwe partijen kunnen weliswaar succesvol zijn (recent voorbeeld: NSC in 2023), maar het record van LPF uit 2002 — 26 zetels bij de eerste deelname — lijkt onbereikbaar voor potentiële nieuwkomers op 29 oktober.

4) Asschers ‘grote zeperd’ blijft waarschijnlijk onaangetast
De grootste nederlaag voor een lijsttrekker is nog steeds die van Lodewijk Asscher (PvdA) in 2017: een verlies van 29 zetels. Alleen een extreem sterke opmars van een zeer grote partij (momenteel alleen de PVV denkbaar) zou dat record kunnen breken, maar dat scenario is onwaarschijnlijk.

5) Vooralsnog geen doorbraak van vrouwelijke lijsttrekkers
Sinds de eerste vrouwelijke landelijke lijsttrekker (Ria Beckers, 1977) is het aantal vrouwelijke lijsttrekkers langzaam gegroeid, met zichtbare stappen in 2021 en 2023. Toch zijn er onder partijen die al meer dan twintig jaar in de Kamer zitten nog altijd twee (SGP en CDA) die nooit een vrouw als lijsttrekker hadden — en dat verandert dit jaar niet.

6) Geert Wilders evenaart een klassieker
Met zijn zevende optreden als landelijke lijsttrekker voegt Geert Wilders zich bij de meest volhardende kopmannen uit de Nederlandse geschiedenis, zoals Joop den Uyl. Zijn eerste lijsttrekkerschap was in 2006; op 29 oktober staat hij opnieuw bovenaan de PVV-lijst.

Kort samengevat: de verkiezingen zullen waarschijnlijk geen verrassende breuk met recente trends brengen — geen premiervoordeel, aanhoudende versnippering, behoud van enkele records en beperkte verandering in de balans van mannen en vrouwen aan de top van partijen. Die patronen bepalen vooraf al de contouren van wat er na 29 oktober politiek realistisch haalbaar is.