Wie was Katharina van Bora nu echt?
In dit artikel:
Dit jaar is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther en Katharina von Bora trouwden; dat feit is aanleiding voor de tentoonstelling "De vele gezichten van Katharina von Bora" in het Luther Museum in Amsterdam (te zien tot 25 januari). Conservator en collectieonderzoeker Inge Weustink legt uit dat een klassieke presentatie over haar leven lastig is omdat er weinig materiële bronnen bewaard zijn: slechts acht brieven, enkele portretten (onder meer door Lucas Cranach de Oude) en het museum bezit een kopie van haar trouwring; het origineel ligt in Leipzig. Wel zijn uit Europese collecties twee portretten uit Genève te zien.
In plaats van een objectrijke zaal richt de tentoonstelling zich op beeldvorming: hoe verschillende generaties Katharina hebben afgebeeld en geïnterpreteerd. In de 19e eeuw werd zij gepresenteerd binnen het gezinsideaal — vaak naar de achtergrond geduwd als stille huisvrouw — terwijl ze in werkelijkheid het huishouden, het brouwen van bier, de financiële organisatie en de zorg voor zes eigen en vier pleegkinderen leidde. Daarmee vervulde zij een sleutelrol in het huishouden en droeg ze bij aan het functioneren van de Reformatie.
Vanaf de twintigste eeuw nam de interesse toe, vooral dankzij de vrouwenbeweging en het werk van sociale en genderhistorici; Katharina werd in sommige lezingen een voorbeeld van vrouwelijke zelfstandigheid. Tegelijk benadrukt Weustink dat de bronnen veel vragen onopgelost laten: wat waren haar persoonlijke voorkeuren, haar emoties, haar stem in de publieke en privé-sfeer? Na Luthers dood bleek haar positie kwetsbaar: hoewel hij haar in zijn testament als erfgenaam noemde, kreeg ze een mannelijke voogd toegewezen en leende ze geld van vrienden — feiten die haar omstandigheden na zijn overlijden moeilijk maakten.
De tentoonstelling laat geen eenduidig portret zien maar toont juist de wisselende beelden — van feministisch icoon tot conservatieve gezinsvrouw — en nodigt uit om kritisch te kijken naar hoe historische vrouwen worden gereconstrueerd met schaarse bronnen. Meer informatie is te vinden via het Luther Museum.