Wie was de mysterieuze schilder I.S., die tegelijk met Rembrandt in Leiden woonde?
In dit artikel:
In Leiden zijn voor het eerst zestien schilderijen samengebracht van een onbekende zeventiende-eeuwse kunstenaar die zijn werk signeerde met de initialen I.S. Deze ‘Meester I.S.’ was een tijdgenoot van Rembrandt en woonde eveneens in Leiden; hij was actief circa 1633–1658 en aan dertig werken wordt hem inmiddels toegeschreven. Een van die werken – gedateerd rond 1640 en in bezit van het Finse Serlachiusmuseum – toont een oude man met bontmuts en werd lang voor een schilderij van Jan Lievens aangezien.
De doeken van I.S. vallen op door hun lichtvoering en composities die verwant zijn aan collega’s als Gerrit Dou en Jan Lievens, maar ook door uitzonderlijke kledij en attributen: veel geportretteerden dragen jassen, mutsen en meubels met een Oost‑ of Midden‑Europese uitstraling, mogelijk Baltisch of Pools. Op manchetten en mantels verschijnen herhaaldelijk madeliefjes—geen gangbaar motief maar vermoedelijk een persoonlijk merkteken van de schilder.
De expositie in Museum De Lakenhal, samengesteld met het Serlachiusmuseum, legt de nadruk op het raadsel rond zowel identiteit als betekenis. De presentatie is theatraal: een film confronteert bezoekers met close‑ups en vragen, gevolgd door een bijna lege zaal waarin subtiele aanwijzingen zijn opgehangen, waaronder het geschakelde monogram I+S. Conservatoren onderzoeken onder meer of er een band bestaat met Daniel Schultz, uit Gdańsk, die in stijl verwantschap toont.
I.S. specialiseert zich vooral in tronies—karakterkoppen en typenstudies, vaak oudere mensen met verweerde huid, gebreken of tandverlies—en in ongewone, soms ontregelende voorstellingen. Enkele werken zijn expliciet raadselachtig: een jong persoon met borstvorming aan een ketting, omringd door verfrommelde studieboeken; portretten van mensen met zichtbare kwaaltjes; een man met een opvallend gezwel op de neus; en een aangrijpend portret van een oude man met een blind oog. Het zijn geen opdrachtportretten maar eerder verbeeldingen van types of mogelijk oefenstukken van een leerling.
In De Lakenhal hangen de I.S.-werken zij aan zij met stukken van Rembrandt, Dou en Lievens, wat zowel overeenkomsten als een eigen, melancholieke inslag van deze kunstenaar benadrukt: geen sprankelende jongedames of dramatische groepsscènes, maar geïsoleerde figuren die hun innerlijke wereld lijken te bewonen. De tentoonstelling, getiteld Meesterlijk mysterie, is te zien tot 6 maart 2026.