Wie 'Dood en levend' leest, begrijpt dat Zadie Smith nog iets zeldzamers is dan een schrijver - een echte lezer

In dit artikel:

Zadie Smith, de Britse romanschrijfster die op haar 25ste doorbrak met White Teeth, reflecteert in de essaybundel Dood en levend op ouder worden, cultuur en wat er verloren gaat wanneer intellect en esthetische urgentie verdwijnen. De bundel verzamelt uiteenlopende essays — geschreven voor verschillende gelegenheden — maar vormt samen een bitterzoet afscheid van een collectief gevoel dat literatuur en denken vanzelfsprekend belangrijk waren. Vanaf haar veertigste is Smith bezig zich te verzoenen met de onvermijdelijke chaos en het verval van het leven, en die houding projecteert ze ook op de toestand van de kunst en het publieke debat.

Een belangrijk vertrekpunt is de vergelijking met Lydia Tár, het fictieve dirigentpersonage uit Todd Fields film (2022): Tár symboliseert de middenklassige culturele coryfeeën die zich realiseren dat hun autoriteit langzaam wegsmelt en zich afvragen wat jongere generaties nog met klassieke canon en ingewikkelde kunst willen. Smith betreurt dat de vraag “Is het interessant?” ooit het literaire criterium was, en signaleert hoe maatstaven zijn verplaatst naar toegankelijkheid, morele bruikbaarheid en consumentgerichtheid — versterkt door algoritmes en smartphones die aandacht verkorten.

Smith combineert nostalgie met nieuwsgierigheid: ze herdenkt overleden grootheden, prijst jonge makers, en haalt bronnen uiteenlopend van Franse theorie tot popcultuurpodcasts aan. Ze weigert de smartphone en de snelle consumptie te omarmen; in plaats daarvan blijft ze een vurige lezer en pleitbezorger van fictie, die volgens haar met leugens soms diepere waarheden kan blootleggen en empathie oproept. De bundel voelt deels als een prequiem voor een tijd van grote schrijvers en collectief intellectueel engagement, maar toont tegelijk Smiths blijvende liefde voor boeken en haar positie als levenslange lezer — misschien meer dan als een onbetwiste grootste schrijfster van haar generatie.