Wetenschappers met belangen beïnvloeden obesitasdebat met 'zeer overdreven' cijfers

In dit artikel:

Een Zembla‑onderzoek toont dat acht gezondheidseconomen het publieke debat over obesitas mede hebben gestuurd met onjuiste of misleidende cijfers over de maatschappelijke kosten. In mei overhandigden zij een manifest aan toenmalig staatssecretaris Vincent Karremans waarin zij pleiten voor een nationale obesitasstrategie, met nadruk op preventie en eerder behandelen van mensen met overgewicht. In dat manifest verwijzen ze naar een Maastrichtse/PON‑studie die claimt dat overgewicht Nederland 79 miljard euro per jaar kost.

Deskundigen bestuderen die berekening kritisch. Jochen Mierau, hoogleraar gezondheidseconomie, noemt de 79 miljard een forse overschatting: de studie vergelijkt niet de zorgkosten en het verzuim van mensen met obesitas met die van mensen zonder obesitas, waardoor kosten niet juist zijn afgetrokken. Internationaal onderzoek suggereert dat de reële maatschappelijke kosten voor Nederland hooguit rond de 25 miljard kunnen liggen.

Zembla verbindt dit debat aan de opkomst van nieuwe, dure afslankmedicijnen (hormoonmodulerende middelen die eetlust verminderen). Fabrikanten willen vergoeding via het basispakket; het Zorginstituut is terughoudend. Lex Bouter, emeritus‑hoogleraar methodologie en integriteit, stelt dat wetenschap en transparantie cruciaal zijn, en noemt het verzwijgen van nevenfuncties een integriteitsschending: “Dat is een schending van de gedragscode wetenschappelijke integriteit.”

Drie van de acht ondertekenaars werkten, naast hun aanstelling aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), voor consultancybureau Health‑Ecore. Dat bureau voert economische analyses uit voor farmaceut Eli Lilly om een afslankmedicijn vergoed te krijgen. Die verbondenheid werd niet vermeld in het manifest. Het UMCG erkent dat de gedragscode niet is gevolgd en dat deze samenwerking een conflict of interest veroorzaakt. De betrokken economen geven toe dat zij deze werkzaamheden hadden moeten melden, maar zeggen dat dat de inhoud van het manifest niet heeft beïnvloed. Karen Freijer (PON), een van de opstellers, noemt de 79 miljard “hoog over” en verdedigt dat de studie als wake‑upcall bedoeld was.

Kort gezegd: onduidelijke en mogelijk te hoge kostenramingen hebben politieke en publieke druk rond vergoeding van nieuwe afslankmedicijnen versterkt, terwijl gebrek aan transparantie over commerciële banden de betrouwbaarheid van de betrokken wetenschappers ondermijnt.