Wetenschap is prachtig, maar vertrouw ons niet blind
In dit artikel:
Nieuwe cijfers van het Rathenau Instituut tonen dat het Nederlandse vertrouwen in de wetenschap deze zomer gemiddeld op 7,53 ligt (op een schaal 1–10), hoger dan in 2021 (7,42) en duidelijk meer dan in 2018 (7,1). De wetenschap scoort daarmee hoger dan alle andere instituten: de rechtspraak volgt op afstand, kranten halen net een voldoende en de regering bungelt onderaan met een score van 4,33. De vragen zijn in januari 2025 afgenomen.
Achter die ogenschijnlijke stijging schuilt echter een meer genuanceerd beeld. De hogere gemiddelde waarde komt vooral doordat mensen die al veel vertrouwen hadden, dat vertrouwen verder hebben versterkt: 34 procent geeft een 9 of 10. Tegelijk is de groep die de wetenschap een onvoldoende (5 of lager) geeft gegroeid van ongeveer 10 naar bijna 15 procent. Politieke voorkeur speelt mee: de hoogste cijfers (met name tienen) komen relatief vaak van Volt-stemmers.
De mensen met weinig vertrouwen koppelen dat wantrouwen vooral aan geld en belangenverstrengeling. Zij zien wetenschap als beïnvloedbaar door financiers en politiek, en vrezen dat onderzoekers resultaten presenteren die gunstig zijn voor hun geldschieters. Die zorgen zijn niet volledig ongegrond: studies laten zien dat onderzoek met farmaceutische financiering gemiddeld gunstiger uitpakt voor de industrie. Formele afspraken en publicatierechten moeten dit tegenhouden, maar interpretatie van resultaten blijft een kwetsbare plek, zeker wanneer vervolgfinanciering van dezelfde belanghebbenden afhangt.
Onafhankelijke financiering is het belangrijkste tegenmiddel tegen deze verstrengeling, maar die zet staat onder druk. Bezuinigingen (waaronder maatregelen van voormalig staatssecretaris Eppo Bruins) dwingen universiteiten zoek te gaan naar alternatieve geldbronnen, wat de verleiding om samen te werken met commerciële partijen vergroot — denkbaar ook met sectoren als defensie of andere rijke financiers. Dat kan de onafhankelijkheid niet bevorderen en mogelijk het publieke vertrouwen verder aantasten.
Hieke Huistra, wetenschapshistorica aan de Universiteit Utrecht, pleit in haar column voor meer kritische betrokkenheid: wetenschap doet het beter bij gezonde scepsis dan bij blind geloof.