Wat zijn de gevolgen als Rusland België aanklaagt over geblokkeerde miljarden bij Euroclear?

In dit artikel:

Rusland waarschuwde begin deze week via zijn buitenlandse inlichtingendienst (SVR) dat België een “ernstig aansprakelijkheidsprobleem” tegemoet kan zien als geblokkeerde Russische tegoeden bij Euroclear worden gebruikt voor een lening aan Oekraïne. Die boodschap kwam nadat de EU de opbrengsten van die tegoeden al gebruikt en de Europese Commissie nu voorstelt om ook de kapitalen zelf in te zetten voor een lening van minstens 140 miljard euro aan Oekraïne.

Achtergrond: na de Russische invasie werden Russische tegoeden binnen de EU bevroren. Een groot deel — naar schatting zo’n 185 miljard euro — wordt door Euroclear in Brussel beheerd. België heeft zich gekant tegen het inzetten van die middelen zonder concrete garanties, omdat Euroclear en de Belgische staat mogelijk financieel aansprakelijk zouden kunnen worden gehouden als Rusland juridische stappen onderneemt.

Welke wegen kan Rusland bewandelen?
- Internationaal gerechtshof (ICJ): weinig reëel, omdat Rusland dit hof niet erkent voor dit soort claims.
- Russische rechtbanken: technisch mogelijk, maar vonnissen zouden binnen de EU moeilijk afdwingbaar zijn wegens sanctieregelingen (18e sanctiepakket) die executie moeten blokkeren.
- Internationale arbitrage: de meest plausibele route. België (en Luxemburg) sloten eind jaren tachtig een bilateraal investeringsverdrag met de Sovjet-Unie dat na de val van de Sovjet-Unie nog steeds in werking lijkt. Dat verdrag bevat arbitrageclausules die acties wegens onteigening of verlies van investeringen mogelijk maken.

Relevante juridische details
Het verdrag onderscheidt twee situaties. Voor geschillen tussen de staten zelf is de arbitrageclausule opvallend vaag: er wordt geen specifieke arbitraginstantie genoemd; eerst moet een scheidsgerecht samengesteld worden dat vervolgens zijn eigen procedureregels bepaalt. Voor claims door individuele investeerders is de regeling duidelijker: keuze uit de Zweedse Kamer van Koophandel of een scheidsgerecht volgens UNCITRAL-regels. Advocaten waarschuwen dat de vage staatsclausule tot veel procedurele strijd zal leiden (over welke regels gelden, waar de zittingen plaatsvinden, taal, e.d.) en dat arbiters in zo’n politiek beladen zaak onder enorme druk komen te staan.

Wie draagt het risico?
De Europese Commissie stelt dat de blokkering en voorgenomen inzet van de tegoeden een EU-maatregel is en dat dus de EU, niet België alleen, aansprakelijk zou zijn bij een toegekende schadevergoeding. De Commissie zegt zich ook te kunnen verdedigen tegen uitspraken van arbitragetribunalen, binnen en buiten de EU. België en Euroclear zijn daar echter sceptisch. Premier Bart De Wever blokkeert op Europees niveau besluiten zolang er geen “spijkerharde garanties” zijn dat andere lidstaten mee borg staan voor mogelijke kosten. Als een rechter of arbiter Euroclear zou dwingen terug te betalen of België tot schadevergoeding veroordeelt, zouden andere landen volgens de Belgische regering een deel van die last moeten dragen.

Stand van zaken en vooruitzicht
Er lopen naar verluidt al verschillende juridische dossiers tegen Euroclear namens Russen die zeggen gedupeerd te zijn door de sancties; Euroclear wil het aantal niet prijsgeven, maar maakt hoge juridische kosten. De uitkomst van eventuele arbitragetrajecten, de looptijd en de hoogte van mogelijke claims zijn sterk onzeker. Ursula von der Leyen houdt vast aan het standpunt dat het gebruik van de geblokkeerde middelen de snelste manier is om Oekraïne extra steun te geven en hoopt De Wever uiterlijk tegen de EU-top in december te overtuigen; diezelfde top in oktober leverde nog geen garanties en leidde tot blokkade van een politieke beslissing.

Kortom: juridisch verband tussen een oud investeringsverdrag, de vage arbitrageregels voor staatsgeschillen en de politieke eis van garanties zorgen voor aanzienlijke onzekerheid. België vreest financiële aanspraken en schuift verantwoordelijkheid door naar de EU, terwijl de Commissie erop aanstuurt de middelen in te zetten voor Oekraïne—met mogelijk langdurige en kostbare arbitrageprocedures als tegenreactie vanuit Rusland.