Waarom worden Deense koeien ziek na het eten van Nederlands klimaatpoeder?
In dit artikel:
Denemarken heeft dit jaar melkveehouders met meer dan vijftig koeien praktisch verplicht om het Nederlandse voeradditief Bovaer toe te dienen, bedoeld om methaanemissies uit rundermagen te beperken. Het middel, ontwikkeld door DSM‑Firmenich, vermindert volgens testen de methaanuitstoot met ongeveer 25 procent bij een theelepel per koe per dag. Wereldwijd krijgen circa een half miljoen koeien Bovaer; ongeveer 20 procent daarvan staat in Nederland. In Denemarken koos de meeste veehouders hiervoor boven alternatieven zoals meer vet in het rantsoen, omdat het klimaatbeleid strenge reducties vereist en boetes kunnen volgen bij weigering.
Na invoering van de verplichting klonken echter massaal klachten: boeren meldden de afgelopen maanden dat koeien minder gingen eten, koorts kregen, diarree of uierontstekingen ontwikkelden en soms zijn omgevallen of moesten worden afgemaakt. Videoboodschappen van individuele ondernemers — zoals een Nederlandse melkveehouder die in Denemarken is gaan boeren en een bedrijf met 200 Jersey‑koeien runt — bereikten veel publiek. Naar aanleiding van de meldingen schortte de Deense overheid tijdelijk de verplichting op voor bedrijven met zieke dieren of grote zorgen en startte een onderzoek; ruim vierhonderd boeren hebben klachten ingediend. Ook in Noorwegen legde het grootste zuivelconcern het gebruik voorlopig stil.
De ontwikkeling is verwarrend omdat het poeder al jaren in honderden onderzoeken is getest en in ruim zeventig landen is goedgekeurd zonder brede signalen van deze ernstige gezondheidsproblemen. Onderzoekers van onder meer Wageningen Univ ersity en FrieslandCampina vinden de meldingen moeilijk te rijmen met de bestaande veiligheidsdata. Jan Dijkstra (Wageningen), die lang onderzoek doet naar Bovaer, vermoedt dat sociale en psychologische factoren een rol kunnen spelen: weerstand tegen gedwongen maatregelen kan klachten uitvergroten of een selffulfilling prophecy veroorzaken. Ook wordt gewezen op tijdstip‑factoren — de overgang van zomer‑ naar winterrantsoen kan incidenteel gezondheidsklachten geven — maar dit verklaart niet alle gevallen.
DSM‑Firmenich ontkent dat Bovaer de klachten veroorzaakt. Het bedrijf signaleert wel dat sommige boeren het additief niet meteen in de volledige aanbevolen dosis toedienen maar langzaam opbouwen. Volgens DSM kan die gefaseerde invoering ertoe leiden dat koeien tijdelijk minder van essentiële nutriënten binnenkrijgen die in de mix zitten, waardoor ze vatbaarder worden voor ziekte. Ook benadrukt het bedrijf dat bij Europese toelating veel hogere doseringen zijn getest zonder medische problemen. FrieslandCampina, dat al duizenden koeien met het poeder voedt, meldt geen vergelijkbare klachten binnen zijn aangesloten bedrijven.
De controverse krijgt politiek gewicht: volgende week is een hoorzitting met de verantwoordelijke ministers gepland en het onderwerp is in het Europees Parlement aan de orde gekomen. De Deense Dierenbescherming verzet zich tegen de verplichting en vraagt om verdere studie naar dierenwelzijn. De Universiteit van Aarhus begint een driejarig onderzoek naar hoe Bovaer het welzijn van koeien beïnvloedt; de dierenbescherming stelt dat breed gebruik pas verantwoord is als die resultaten er zijn. Zij pleiten bovendien voor structurele oplossingen — minder dieren en meer ruimte/grazing — in plaats van uitsluitend biochemische ingrepen in de koe.
Economisch speelt ook mee dat Bovaer relatief goedkoop is (ongeveer een cent extra per liter melk) en voor zuivelbedrijven zoals FrieslandCampina een belangrijk instrument is om klimaatreductiedoelen te halen. Toch blijkt dat verplichting weerstanden oproept; bedrijven en de fabrikant erkennen dat vrijwillige beloningen en positieve prikkels doorgaans minder controverse veroorzaken en makkelijker acceptatie opleveren. In Nederland heeft de Deense onrust tot nu toe beperkt effect: enkele boeren vragen wel of bepaalde klachten door Bovaer kunnen komen, maar alleen twee bedrijven stopten tijdelijk met het middel.
Kortom: een technisch middel dat wereldwijd al wordt gebruikt, wordt in Denemarken politiek ingezet als verplichting en leidt daar tot een sterke maatschappelijke en agrarische tegenreactie, meldingen van zieke koeien en een officiële onderzoeksprocedure. De belangrijkste vragen die overblijven zijn of de meldingen een directe fysiologische oorzaak hebben, of dat seizoenseffecten en sociale weerstand de boosdoener zijn, en of gedwongen invoering van klimaatmiddelen meer kwaad dan goed kan doen voor dierenwelzijn, vertrouwen van boeren en het draagvlak voor emissiereducties in de landbouw.