Waarom Koningsdag dit jaar niet op zondag is, en wat jullie over de zondagsrust wilden weten
In dit artikel:
Koningsdag wordt sinds 1980, op basis van een besluit van koningin Juliana, niet op zondag gevierd maar verplaatst naar zaterdag als de verjaardag van de vorst op zondag valt. Dit heeft te maken met het behoud van de zondagsrust, een rustdag voortkomend uit christelijke tradities, waarbij men zondag ziet als een dag van bezinning en zonder drukke activiteiten. Universitair docent Lisanne Groen en hoogleraar Paul van Sasse van IJsselt leggen uit dat deze zondagsrust diep verankerd is in de Nederlandse geschiedenis en wetgeving, met name via de Zondagswet uit 1815, opgesteld door koning Willem I om landelijke uniformiteit in naleving van zondagsrust te garanderen.
De oorspronkelijke Zondagswet verbood zondagse arbeid, verkoop en openbare vermakelijkheden zoals concerten en dansen, en verplichtte sluiting van herbergen. Hoewel deze wet in de loop der tijd werd aangepast, onder meer in 1953, bestaat zij nog steeds en vormt ze nog steeds een wettelijke basis voor rustiger zondagactiviteiten. Aansluitend regelt de Arbeidstijdenwet dat werknemers in principe recht hebben op 13 vrije zondagen per jaar, met uitzonderingen voor essentiële sectoren zoals zorg en horeca, terwijl de Winkeltijdenwet over het algemeen winkels op zondag sluit maar gemeenten hierin speelruimte geeft.
Gemeenten kunnen binnen het kader van de Zondagswet ontheffingen verlenen voor zondagsactiviteiten, waardoor er lokale verschillen in handhaving en toepassing ontstaan. Toch maakt bijna de helft van de gemeenten geen gebruik van de wet. De wet beschermt niet alleen religieuze praktijken, zoals het luiden van kerkklokken, dat onder de Grondwet valt, maar ook het recht op rust en ontspanning op zondag voor een bredere groep mensen, religieus of niet.
De zondagsrust functioneert in Nederland als een collectief moment van rust en ontspanning, zonder expliciete religieuze dwang. Ondanks het afnemende kerkelijk gezag en de groeiende 24-uurs economie blijft de zondagsrust wettelijk verankerd om diverse belangen te beschermen. Pogingen om de Zondagswet af te schaffen en verantwoordelijkheid naar gemeenten te verplaatsen stuitten op bezwaren, omdat de wet als een ondergrens geldt die groepen beschermt in hun wens voor een rustige zondag. Hoewel de samenleving verandert, blijkt juridisch en maatschappelijk weinig aanleiding voor grote aanpassingen in deze wetgeving, terwijl de zondagsrust een compromis blijft tussen godsdienstvrijheid en maatschappelijke behoeften aan rust.