Vredesproject wordt oorlogsmachine
In dit artikel:
De EU verschuift in snel tempo van een voornamelijk civiel samenwerkingsproject naar een entiteit met steeds meer militaire ambities, iets waarvoor de Unie oorspronkelijk niet is opgericht. Die omslag manifesteert zich zowel financieel als operationeel in de steun aan Oekraïne en in nieuw veiligheidsbeleid binnen de EU-lidstaten.
Oekraïne verkeert naast militaire ook in ernstige financiële nood: het tekort wordt op ongeveer 72 miljard euro geschat. De Europese Commissie zou volgens Politico een hulppakket van circa 165 miljard euro als lening willen verstrekken, waarvan in totaal zo’n 210 miljard euro beschikbaar zou moeten zijn voor verschillende doeleinden (tekortbestrijding, versterking van de defensie-industrie en terugbetaling van een eerdere G7-lening). Omdat de EU die middelen zelf niet paraat heeft, ligt een voorstel op tafel om bevroren Russische tegoeden — ongeveer 210 miljard euro die bij Euroclear in België zijn aangehouden sinds de invasie van februari 2022 — in te zetten. België en met name de Vlaamse premier Bart De Wever verzetten zich sterk tegen confiscatie: juristen verwachten dat Rusland vrijwel zeker juridische stappen zou ondernemen en winnen, terwijl Euroclear als cruciale spil in het wereldwijde financiële verkeer risico’s met zich meebrengt. De Commissie zou daarom voorstellen risico’s over alle lidstaten te spreiden.
Politieke en maatschappelijke gevolgen van de verschuiving naar militaire prioriteiten worden steeds zichtbaar. Commissievoorzitter Von der Leyen nam initiatieven zoals ReArm Europe / Readiness 2030, gericht op het mobiliseren van tot 800 miljard euro aan defensie-uitgaven binnen de EU en op concrete maatregelen zoals een ‘dronewall’. Leiders uit onder meer Polen en Nederland positioneren de oorlogsvoering in Oekraïne expliciet als iets waar Europa verantwoordelijkheid voor draagt. Duitsland en Frankrijk nemen ingrijpende stappen: Duitsland voert vanaf 2026 een vragenlijst in over militaire bereidheid en overweegt herinvoering van de dienstplicht; defensie-uitgaven zijn uitgezonderd van de Duitse schuldenrem en een groot infrastructureel fonds van 500 miljard euro is opgezet. Frankrijk wil het defensiebudget flink opvoeren tot circa 64 miljard in 2027. Tegelijk stelt de Europese Commissie voor het Stabiliteits- en Groeipact los te laten voor militaire uitgaven.
Die koers botst op economische realiteiten en groei- en begrotingsdruk. De eurozone kampt met krimpende industriële productie, lage economische groei en een gemiddelde staatsschuld rond 90 procent van het bbp. Landen als Frankrijk en Duitsland hebben hoge schulden en financiële knelpunten, terwijl stijgende rentelasten de begrotingen verslinden. Dit voedt binnenlandse weerstand: grote protesten in Duitsland tegen militaire wetgeving en stakingen in Italië tegen hogere defensie-uitgaven illustreren de politieke kosten.
Analisten zijn sceptisch over de uitvoerbaarheid van de defensieve ambities. Zij wijzen op structurele beperkingen in opleidingsniveau, publieke bereidheid om te vechten, demografische veranderingen en de lange termijn die nodig is om defensie-uitgaven substantieel te verhogen. Er is ook kritiek dat Europese instituties steeds nauwer met de NAVO samenvallen, en dat sommige EU-functionarissen zich meer op confrontatie met Rusland richten dan op diplomatieke de-escalatie.
Parallel daaraan groeit de kritiek op Brussel vanwege censuurpraktijken en integriteitsproblemen. De boete van 120 miljoen euro tegen X (voorheen Twitter) onder de Digital Services Act leidde tot verontwaardigde reacties uit Washington en beschuldigingen dat de EU buitenlands kapitaal en meningsuiting aanpakt. Recent werd oud-EU-diplomaat Frederica Mogherini gearresteerd op verdenking van mededingingsrechtelijke misstanden rond een opleidingsinstituut, en dit is een van meerdere influenciezaken die de laatste jaren het vertrouwen in EU-instellingen aantasten (denk aan Qatargate, Huawei- en Pfizer-gerelateerde affaires).
Kortom: de EU staat voor een dubbele uitdaging — het willen uitbouwen van een militair-economische rol rond de oorlog in Oekraïne terwijl interne economische beperkingen, juridische risico’s en groeiende maatschappelijke weerstand die ambitie ernstig onder druk zetten.