Voorzitter Vissersbond: 'Vissers moeten zich aanpassen, maar verdienen een eerlijke kans'

In dit artikel:

Johan Nooitgedagt is sinds 1987 voorzitter van de Nederlandse Vissersbond en voert die functie al veertig jaar vanuit het energieneutrale kantoor op het industrieterrein van Urk. Hoewel hij geen vissersachtergrond heeft, vertegenwoordigt zijn bond ongeveer 85 procent van de Nederlandse kottervloot die op de Noordzee vist. In die vier decennia heeft Nooitgedagt de Noordzee zien veranderen: toenemende regulering, krimp van de vloot, nieuwe gebruiksfuncties op zee en sterk oplopende kosten — factoren die de sector dwingen te transformeren.

Grootste trends en oorzaken
- Krimp van de vloot en banen: waar vroeger meer dan 700 kotters (kleinere trawlers) voeren, waren dat er in 2024 nog 212; het aantal bemanningsleden daalde van circa 2.700 naar ongeveer 850. In 2022–2023 zijn via een uitkoopregeling 51 kotters gesloopt.
- Economische druk: hoge brandstofprijzen, deels gevolg van grotere schepen die veel verbruikten, en internationale ontwikkelingen zoals Brexit en de Russische invasie van Oekraïne verergerden de situatie.
- Strengere regels en handhaving: quota-eigendom, beperking van motorvermogen en controles maakten de visserij strikter; fraude en quota-ontduiking in de jaren tachtig markeerden een omslag naar strengere naleving.
- Publieke aandacht voor bijvangst en bodemberoering leidde tot controverse rond technieken als pulsvisserij; verboden op zulke methoden leidden tot verdere verliesgolven binnen de sector.

Ruimtegebruik en conflict op de Noordzee
De Noordzee wordt drukker door windparken, baggerwerk, zandwinning en beschermde gebieden. Het demissionaire kabinet streeft naar 21 GW op zee in 2032 en 30–40 GW in 2040, waardoor naar schatting 8–10 procent van visgronden ontoegankelijk wordt voor traditionele sleepnetten — juist daar liggen vaak cruciale visgronden. Eind jaren tien startte onderhandelingen voor een Noordzeeakkoord waarin compensatie en mogelijkheden voor vissers zouden worden geregeld. Nooitgedagt betreurt dat beloften over miljardeninvesteringen in verduurzaming van de vloot in 2020 niet werden waargemaakt; hij stapte destijds uit het overleg. Dat heeft geleid tot verdeeldheid tussen visserijorganisaties en extra verzet tegen windmolens onder vissers.

Natuurbescherming en monitoring
In het akkoord is afgesproken dat 15 procent van de Noordzee in 2030 wordt afgesloten voor bodemvisserij als marien beschermd gebied. Nooitgedagt pleit ervoor dat die sluitingen evidence-based zijn, goed gemonitord worden en heropenen wanneer langdurig geen positieve ecologische effecten zichtbaar zijn. Hij is kritisch dat milieuorganisaties voornamelijk op de visserij wijzen terwijl windparken ook ecologische schade kunnen veroorzaken (bijvoorbeeld vogelslachtoffers) en benadrukt dat visserij en natuurbescherming vaker gezamenlijk moeten optrekken.

Sociale gevolgen en opvolging
De sociale structuren in traditionele visserijgemeenschappen staan onder druk. Op Urk en andere plaatsen verschuift werk naar de verwerking van ingevoerde kweekzalm en naar alternatieve maritieme opleidingen; oud-vissers stromen door naar de offshore windindustrie of waterbouw. Met zoveel alternatieven is opvolging van familiebedrijven moeilijker, wat gemeenschappen raakt. De Vissersbond heeft altijd ook sociale doelen gehad, zoals structurele uitbetaling van lonen (historisch het verplaatsen van uitbetaling van vrijdag naar maandag), veiligheid en onderwijs.

Toekomstvisie en innovatie
Nooitgedagt ziet de toekomst in kleinschaligere, flexibele en energiezuinigere schepen. Als voorbeeld noemt hij de MDV1 uit het Masterplan Duurzame Visserij: een licht, diesel-elektrisch ontwerp met 544 pk dat ongeveer 70 procent minder brandstof verbruikt dan de oude 4.000 pk-kotters. Dergelijke schepen verminderen bodemberoering, verlagen kosten en maken het mogelijk minder vis te vangen voor eenzelfde inkomen. Sommige grotere bedrijven volgen inmiddels onderzoeken naar kleinschalige visserij en zien hierin toekomstkansen, onder meer binnen windparken.

Internationale spanningen
Door schaarse ruimte en verschillende vismethodes ontstaan conflicten met buitenlandse kustvissers — bijvoorbeeld over de ‘flyshootmethode’ — en er is onduidelijkheid of onderlinge akkoorden standhouden. De concurrentie en pesterijen in havens voeden onvrede bij Nederlandse vissers.

Slotbeeld
Nooitgedagt ervaart het afgelopen decennium als een periode van veel saneringen: de vloot en bemanning zijn flink gekrompen. Toch blijft hij ernaar streven dat vissers eerlijke kansen krijgen in een snel transformerende Noordzee: door toegang tot baten van windenergie, investeringen in verduurzaming en een overgang naar kleinere, efficiëntere schepen. De uitdaging is om verandering te combineren met rechtvaardige compensatie en goed onderbouwd natuurbeleid, zodat de sector kan overleven en gemeenschappen hun toekomst niet verliezen.