Voor menig SGP'er ondenkbaar: veel kiezers bepalen vlak voor verkiezingen hun stem; hoe komt dat?
In dit artikel:
In de aanloop naar de Nederlandse verkiezingen blijkt een groot deel van kiezers pas op het laatste moment te besluiten: peilingen spreken over zeer uiteenlopende aantallen zwevende kiezers (van circa 48% tot 83%), wat deels door verschillen in steekproef en vraagstelling komt, aldus peilinganalist Tom Louwerse. Politicoloog Kees Aarts (RUG), die jarenlang onderzoek doet naar kiezersgedrag, stelt dat het niet zo is dat deze kiezers zomaar naar iedere partij kunnen gaan; zij twijfelen vooral tussen partijen die dicht bij hun eigen politieke voorkeur liggen.
Belangrijke oorzaken zijn tweeledig. Ten eerste de sterke versplintering van het partijaanbod: er zijn veel kleine partijen waardoor kiezers veel keuze hebben en de verschillen tussen partijen voor hen moeilijk te zien zijn. Universitair hoofddocent Bert Bakker (UvA) wijst erop dat kiezers vaak moeite hebben het onderscheid te maken tussen partijen als PVV en JA21 of D66 en Volt. Ten tweede is er een afname van groepsidentiteit en partijloyaliteit: mensen voelen zich minder automatisch verbonden aan een sociale klasse of gemeenschap die vroeger leidde tot voorspelbaar stemgedrag (zoals arbeiders en de PvdA). Enkel partijen met een sterke, culturele binding — de SGP als voorbeeld — behouden relatief vaste kiezers.
Zwevende kiezers maken uiteindelijk hun keuze door een mix van gevoel en afwegingen: instrumenten als de stemwijzer, tv- en radiodebatten en sociale media spelen een rol. Aarts benadrukt dat debatten, mede via online verspreiding, sterker kunnen doorwerken dan vaak wordt aangenomen. Tegelijkertijd laat onderzoek zien dat zwevende kiezers niet per se minder geïnformeerd zijn; soms verdiepen zij zich juist meer in partijen, wat hun deelname aan de democratie kan verrijken.
Wat betreft politieke impact is Aarts terughoudend: hoewel veel beslissingen pas in de laatste week vallen, verspreiden deze kiezers zich over het hele politieke spectrum. Daardoor hoeft hun gezamenlijke invloed op het beleidsmatige koerswijzigingen van het land niet zo groot te zijn als het lijkt — de recente verschuivingen tussen VVD en PVV illustreerden wel dat verschuivingen van grote groepen zwevers grote consequenties kunnen hebben als één partij daardoor plots de grootste wordt.
Praktisch gevolg: partijen proberen zwevende kiezers te bereiken en te binden door campagnevoering die niet alleen negatief etaleert maar ook een gevoel van betrokkenheid en beweging oproept — bijvoorbeeld via actieve jongeren- en ledennetwerken die bijdragen aan draagvlak en mobilisatie.