Vier trendwatchers blikken terug op kwarteeuw: „25 jaar digitaliseren is grondig misgegaan"
In dit artikel:
De afgelopen 25 jaar laten volgens vier deskundigen ingrijpende verschuivingen zien in religie, samenleving, veiligheid en technologie in Nederland.
Dr. Joris Kregting (Radboud) stelt dat de langlopende ontkerkelijking onverminderd doorzet: slechts 19% is nog formeel lid van een christelijke richting, en kerkgang is veel lager. Volkskerken lopen leeg en secularisatie reproduceert zichzelf binnen gezinnen. Toch signaleert hij voorzichtig dat generatie Z (1997–2012) relatief opener staat tegenover religie — mogelijk door existentiële onzekerheden (oorlogsdreiging, klimaat, woningmarkt), corona en de invloed van “kerkelijke influencers” online — maar een echte revival is nog niet aantoonbaar.
Drs. Els van Dijk (voormalig directeur Evangelische Hogeschool) pleit de maatschappelijke gevolgen van hevig individualisme aan: verlies van gemeenschapszin, toenemende prestatiedruk en een cultuur van afrekening en canceling. Ze ziet een zingevingscrisis waarin falen als persoonlijk tekort wordt ervaren en waar religieuze zingeving volgens haar handvatten biedt om met kwetsbaarheid en leed om te gaan.
Prof. dr. Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht) legt de aandacht op extremisme: digitale media fungeren sinds de jaren 2000 als katalysator voor radicalisering, waardoor jihadistisch en extreemrechts geweld zich sneller kan verspreiden. Ze plaatst recente decennia in een historisch patroon van ‘golven’ van politiek geweld en wijst op kantelpunten zoals 2001 (Twin Towers) en 2015 (Charlie Hebdo). Online netwerken hebben volgens haar een dynamiek gecreëerd die moeilijk te beteugelen is.
Mr. dr. Cees Zweistra (Erasmus) trekt de balans van digitalisering: veel beloften uit de internettijd (grotere verbondenheid, makkelijker kennis) kwamen niet uit; techbedrijven monetariseren data en sociale media dragen bij aan mentale problemen bij jongeren. Privacy‑schandalen (rond 2018) en verslavingsverschijnselen tonen dat de maatschappelijke winst van deze technologieën beperkt is — en hetzelfde waarschuwt hij mogelijk voor AI.
Samen geven de vier een beeld van een Nederland dat in twee decennia sterker gepolariseerd, digitaal verweven en onzeker is geworden, met religie en gemeenschapsvorming die als mogelijke antwoorden of tegenkrachten fungeren.