Verstoorden Russen echt het vliegtuig van Von der Leyen, of is het een opgeklopt verhaal?
In dit artikel:
Het vliegtuig van EU-voorzitter Ursula von der Leyen kreeg op 1 september boven Bulgarije te maken met problemen met het gps-signaal, wat aanvankelijk door westerse politici — onder wie Mark Rutte — werd bestempeld als een directe bedreiging afkomstig van Rusland. De Financial Times, met een journalist aan boord, berichtte dat het toestel een uur had rondgevlogen en met analoge kaarten moest landen nadat het gps-signaal van het vliegveld Plovdiv “op zwart” zou zijn gegaan.
De beeldvorming bleek echter ingewikkelder. Bulgaarse autoriteiten twijfelden enkele dagen later openlijk aan dat er sprake was van verstoring; de premier stelde eerst dat er geen jamming was waargenomen, keerde daarna deels terug en riep op tot onderzoek van de systemen van het vliegtuig. Data van FlightRadar24 laten niet zien dat het toestel een uur cirkelde: wel maakte het een extra rondje en landde het negen minuten later dan gepland. Opgenomen radiogesprekken tussen piloten en luchtverkeersleiding tonen dat de bemanning tijdens de nadering wel gps-problemen meldde en daarom overstapte op een traditioneel landingssysteem met radiosignalen van de grond — een procedure die veilig landen mogelijk maakt zonder dat piloten per se “analoge kaarten” nodig hebben.
Specialisten wijzen op een technische verklaring voor de tegenstrijdige signalen: vliegtuigen beschikken over meerdere gps-systemen. De transponder-gps, die extern de positie uitzendt en door trackers als FlightRadar24 wordt gevolgd, kan normaal blijven functioneren terwijl het navigatiesysteem dat de piloten gebruiken wél gestoord wordt. Daardoor kan er in de cockpit een gps-storing voelbaar zijn zonder dat alle externe datasets dat meteen laten zien. Dat betekent dat jamming niet uitgesloten kan worden, maar dat de directe conclusie van een gerichte Russische aanval op Von der Leyen voorbarig is.
Uitleg over jamming en spoofing: jamming is het verstoren van verzwakte satellietsignalen door een sterker lokaal signaal uit te zenden en werkt per gebied — niet gericht op één voertuig. Spoofing geeft ontvangers een foutieve locatie door. Beide technieken worden vooral in oorlogszones ingezet; Rusland gebruikt naar verluidt jammers veel in Oekraïne om westerse wapensystemen te ontregelen. Ook in de Oostzee, rond Israël en bij de Straat van Hormuz worden frequente verstoringen gemeld. Zweden noteerde volgens het bericht een sterke stijging van incidenten in de Oostzee en wijt de oorsprong onder anderen aan Russisch grondgebied.
Wat de risico’s betreft: militair gebruik van jamming kan strategisch schadelijk zijn omdat troepen en wapens afhankelijk zijn van gps, maar voor de civiele luchtvaart vormen verstoringen doorgaans geen acuut levensgevaar: piloten hebben alternatieve navigatie- en landingsmiddelen. Voor de scheepvaart kan het problematisch zijn, vooral nabij havens of in druk scheepvaartverkeer. Bulgaarije heeft onderzoek aangevraagd naar de systemen van het vliegtuig om de precieze oorzaak vast te stellen.