Verdachten sluiten steeds vaker deals met het Openbaar Ministerie
In dit artikel:
In Nederland nemen afspraken tussen verdachten en het Openbaar Ministerie (OM) over de hoogte van straf de laatste jaren snel toe: in ongeveer drie jaar tijd zijn zo’n 550 procesafspraken gemaakt. Deze overeenkomsten – waarbij een verdachte in ruil voor een lagere straf afziet van een uitgebreid proces – werden vanaf 2021 in enkele rechtbanken geprobeerd en kregen eind 2022 goedkeuring van de hoogste rechter. Sindsdien is het gebruik ervan sterk gegroeid.
Wie en waar: het OM, rechters, verdedigers en rechtbanken (onder meer in Limburg en Rotterdam) zijn betrokken. Onderzoekers en betrokken juristen die in het artikel aan het woord komen, zijn onder anderen strafrechtdeskundige Laura Peters (RUG), officier van justitie Ferry van Veghel, strafrechter Jacco Janssen en advocaat Dennis Wolters. De meeste deals hebben betrekking op drugs- en witwaszaken; recente voorbeelden betreffen het organiseren van drugstransporten, het doorsluizen van misdaadgeld naar Suriname en onderhandelingen met een zoon van Ridouan Taghi die van drugshandel wordt verdacht.
Waarom: procesafspraken ontstonden vooral uit praktische nood — capaciteitsgebrek en lange, complexe procedures rond georganiseerde criminaliteit maakten het nodig zaken sneller af te handelen. Rechtspraak en OM zien er tijdwinst in: waar eerst meerdere zittingsdagen gepland stonden, kan een zaak vaak in één zitting worden afgerond en is vooraf geregeld welke misdaadwinst terugbetaald moet worden. Voor verdachten betekent het een afkoop van het risico op zwaardere straffen en meer voorspelbaarheid over de duur van detentie.
Hoe werkt het en welke safeguards bestaan: afspraken worden gemaakt tussen OM en verdachte en moeten altijd door een rechter op een openbare zitting worden goedgekeurd. In Nederland is geen bekentenis als voorwaarde voor een deal, in tegenstelling tot het veelvoorkomende Amerikaanse systeem; hiermee wil men vermijden dat mensen onterecht bekennen om sneller vrij te komen. Rechters keuren de meeste voorstellen goed, maar wijzen soms een voorgestelde straf af wanneer die te laag lijkt.
Kritiek en toekomst: de toename roept zorgen op over verlies van openbaarheid en het gevaar van ‘achterkamertjes’ waar zaken niet volledig op zitting worden behandeld. Onderzoekers pleiten voor duidelijke wettelijke regels over wanneer procesafspraken geschikt zijn en voor welke delicten ze gebruikt mogen worden. De rechtspraak, het OM en de advocatuur willen echter geen strikte voorschriften en vertrouwen op hun eigen afwegingsvermogen; wetgeving is in voorbereiding maar is nog niet vastgelegd.
Kortom: procesafspraken zijn in korte tijd een vaste praktijk geworden binnen de Nederlandse strafrechtsketen, vooral als instrument om complexe, veelvoorkomende drugs- en witwaszaken sneller af te handelen. Ze bieden efficiency en rechtszekerheid, maar roepen tegelijkertijd vragen op over transparantie en de grenzen van hun toepassing.