NU+ | Veel soevereinen niet gewelddadig: 'Slechts een kleine groep radicaliseert'
In dit artikel:
Vijf mensen stonden woensdag in de rechtbank in Leeuwarden terecht omdat ze verdacht worden van het beramen van een terroristische aanslag; zij vormen vijf van in totaal acht verdachten. Justitie verwijt hen onder meer lidmaatschap van een crimineel netwerk, illegaal wapenbezit en mogelijke plannen voor een aanslag in Nederland. De verdachten worden in de publiciteit aangeduid als "radicale soevereinen", een stroming die zich keert tegen de staat en de democratische rechtsorde.
Nederlandse veiligheidsdiensten (NCTV en AIVD) waarschuwden in 2024 al voor een groeiende groep mensen die zichzelf autonoom of soeverein noemen; naar schatting horen "ten minste enkele tienduizenden" mensen daar in enige mate toe. Deskundigen onderscheiden drie soorten soevereinen: de grootste groep heeft sympathie voor het gedachtegoed maar handelt er niet naar; een kleinere groep overtreedt concreet wetten (bijvoorbeeld door geen belasting te betalen); en een zeer kleine groep — enkele tientallen tot honderd personen — ziet een gewelddadige confrontatie met de staat als onvermijdelijk.
Onderzoekers zoals Kim Geurtjens (Avans Hogeschool) en Luuk de Boer (Rijksuniversiteit Groningen) benadrukken dat de term veel verschillende mensen kan omvatten en dat het merendeel niet tot geweld overgaat. Geurtjens signaleert een brede sociaal‑geografische mix van aanhangers, terwijl De Boer stelt dat veel soevereinen mannen van middelbare leeftijd buiten de Randstad zijn, vaak zelfstandigen met een modaal of iets lager inkomen; binnen extreme netwerken is het aandeel vrouwen relatief hoger.
Veel soevereinen hebben persoonlijke ervaringen die hun wantrouwen jegens de overheid versterken — baanverlies, betrokkenheid bij het toeslagenschandaal of verlies van zorg voor kinderen — wat hun vijandigheid verklaart maar niet gelijkstelt aan radicalisering. Daarom pleiten onderzoekers en professionals ervoor om met deze groepen in gesprek te blijven en vertrouwen op te bouwen, in plaats van iedereen weg te zetten als complotdenker. Tegelijk waarschuwen zij dat de kleine, radicale kern wél een reëel gevaar vormt: zodra iemand overgaat tot concrete plannen voor geweld, vervallen gesprekstechnieken en is optreden noodzakelijk.
Over de ontwikkeling van de beweging verschillen de deskundigen van mening: de AIVD ziet de omvang relatief stabiel, De Boer vermoedt dat het totaal aantal daalt maar dat een kleinere groep juist verder radicaliseert — een schetsende metafoor van een T‑splitsing na de coronaperiode. Exacte aantallen zijn lastig vast te stellen; veel inschattingen blijven onzeker.