Van smuiger tot spons: de geheimen van Bijbeltegels in Tussen Kunst en Kitsch Extra

In dit artikel:

Tijdens een recente opnamedag ontdekt glas- en tegelspecialiste Kitty Laméris drie zeldzame Bijbeltegels. Samen met haar zus Anna volgt ze de herkomst en betekenis van de panelen: van Paleis Het Loo naar een rijk gedecoreerde schouw op de Zaanse Schans en tenslotte naar de traditionele Harlinger tegelfabriek.

Op de Zaanse Schans staat een zogenoemde smuiger — een rookkanaal rondom de haard dat in de 18e eeuw vaak is betegeld en fungeerde als een soort vertellende muurtentoonstelling. In het midden bevindt zich een tableauachtige voorstelling; te zien zijn onder andere Salomo’s oordeel, Rebecca bij de bron en Jona in de walvis. De tegels blijken van Amsterdamse makelij te zijn: kenmerken als schuin geschreven onderschriften en anjerhoekjes duiden op specifieke ateliers en periodes. De taferelen baseerden schilders vaak op de 17e-eeuwse beeldbijbel van Pieter Schut, die diende als visueel leermiddel voor een breed publiek.

Een opvallend technisch detail is de bijna verdwenen ‘spons’-methode: een geprikte patroonoverdracht waardoor het ontwerp met houtskoolpoeder als stipjes op de geglazuurde tegel verschijnt. Keer je de spons om, dan krijg je automatisch een spiegelbeeld — een verklarende reden voor identieke maar omgekeerde tegels in reeksen.

In Harlingen laat de Aardewerk en Tegelfabriek zien hoe tegels nog altijd volgens traditionele stappen ontstaan: klei vormen, drogen, bakken, glazuren en schilderen. Kitty neemt zeven van een serie van acht mee; de ontbrekende tegel wordt met het oude procedé en de spons geprobeerd te reconstrueren. Het hele maakproces en het resultaat zijn te zien in Tussen Kunst en Kitsch Extra, direct na Tussen Kunst en Kitsch op NPO 2 Extra en terug te kijken via de NPO-kanalen.