Valpreventie: bewegen draagt bij aan verlagen valrisico voor senioren
In dit artikel:
Jaarlijks belanden in Nederland bijna 120.000 mensen van 65 jaar en ouder op de spoedeisende hulp na een val; ongeveer 91.000 van hen loopt ernstig letsel op en circa 7.000 overlijden als direct gevolg van een val. Naast deze harde cijfers veroorzaken valincidenten vaak blijvende of tijdelijke verminderde zelfredzaamheid, meer valangst en teruggetrokken gedrag, wat het fysieke en sociale functioneren verder aantast en leidt tot extra maatschappelijke kosten voor revalidatie, thuiszorg en voorzieningen vanuit de Wmo.
Beweging vermindert zowel het aantal valincidenten als de ernst van de gevolgen. Regelmatig bewegen verbetert balans, reactiesnelheid bij struikelen, looppatronen en spierkracht. Activiteiten die botten en spieren belasten verhogen de botdichtheid, waardoor een val minder snel in een breuk uitmondt; oefeningen leren ook beter en veiliger vallen en zelfstandig opstaan. Daarnaast werkt bewegen preventief tegen aandoeningen (zoals diabetes of beroerte) en bijwerkingen van medicatie die duizeligheid en daarmee valrisico kunnen verhogen.
Er zijn drie risiconiveaus voor vallen (laag, matig, hoog) volgens de Wereldrichtlijn Valpreventie; eenvoudige tests bepalen het niveau en geven richting aan vervolgacties. Zelfs bij een laag risico valt 20–30% binnen een jaar alsnog. De Nederlandse ketenzorg valpreventie (VeiligheidNL) en lokale sociale interventies variëren van voorlichting en verwijzing naar algemeen beweegaanbod tot uitgebreide valanalyses en gespecialiseerde programma’s in zorg of sociaal domein. Mensen met hoog risico en onderliggende aandoeningen komen vaak in zorgprogramma’s terecht; mensen met matig of hoog risico zonder medische onderliggende oorzaken kunnen via gemeenten worden geholpen.
Effectiviteit en praktijktips: gecombineerde beweeginterventies verlagen valincidenten met gemiddeld zo’n 23%, en tot circa 34% wanneer verschillende bewegingsvormen worden gecombineerd. Drie bewezen effectieve interventies zijn Vallen verleden tijd, In Balans en Otago; zorgverzekeraars vergoeden voor hoogrisicopatiënten alleen aangepaste versies van In Balans en Otago. Voor blijvende winst is extra training belangrijk: onderzoek wijst uit dat ongeveer 50 uur trainen in een half jaar nodig is om het valrisico duurzaam te verlagen — veel meer dan de duur van de meeste programma’s. Daarom is doorstroom naar structureel beweegaanbod cruciaal; zelfstandig verder oefenen of deelnemen aan begeleide groepen verhoogt effectiviteit, zeker als activiteiten bot- en spierversterkend zijn en balans trainen. Groepslessen onder deskundige begeleiding bieden daarnaast sociale voordelen en veilige uitvoering.
Beleid en uitvoering: valpreventie maakt deel uit van het programma Vitaal Ouder worden binnen het Gezond en Actief Leven Akkoord. Via de Brede SPUK-regeling kunnen gemeenten financiering krijgen voor lokaal valpreventief beweegaanbod en ketenaanpak; zorgverzekeraars dekken zorggerelateerde programma’s. Succes hangt af van samenwerking tussen gemeente, zorg- en sociale partners en van een goed georganiseerde doorstroom naar duurzaam aanbod. Praktische hulpmiddelen zoals een tipkaart valpreventie en kennisuitwisseling (o.a. podcasts met deskundigen) ondersteunen professionals zoals buurtsportcoaches bij het opzetten van passende lokale trajecten.