Teachable moments: zo benut je als zorgprofessional de kans op leefstijlverandering

In dit artikel:

Onderzoekers en zorgprofessionals moeten leefstijl vragen vaker en gerichter inzetten omdat patiënten tijdens bepaalde momenten extra ontvankelijk zijn voor verandering. Katharina Preuhs (TNO, betrokken bij de Coalitie Leefstijl in de Zorg) presenteerde op 20 juni 2025 tijdens het congres Van zorg naar bewegen hoe je zulke ‘teachable moments’ herkent, creëert en benut. Het congres trok ongeveer tweehonderd (zorg)professionals en benadrukte bewegen en leefstijl als onderdeel van curatieve zorg.

Waarom dit belangrijk is: leefstijl – voeding, bewegen, slaapritme, sociale contacten en ontspanning – kan klachten verminderen, herstel bevorderen en (zorg)kosten drukken. Preuhs stelt dat kennis alleen niet volstaat: “Kennis is niet genoeg om gedrag duurzaam te veranderen.” Mensen moeten het kunnen, willen en doen; dat vereist motivatie, vaardigheden en vertrouwen in eigen kunnen.

Wat zijn teachable moments? Het zijn gebeurtenissen of periodes waarin iemand meer ontvankelijk is voor advies en gedragsverandering. Dat kan volgen op bijvoorbeeld een diagnose, operatie, medicatiewijziging, een acute gezondheidscrisis, zwangerschap of andere ingrijpende levensgebeurtenissen. Of een situatie daadwerkelijk een teachable moment wordt, hangt af van de betekenis die de persoon eraan geeft — bijvoorbeeld toenemend gevoel van risico, sterke emotionele reacties of een herzien zelfbeeld.

Hoe herken je ze? Vaak beginnen signalen in het verhaal van de patiënt: uitingen van zorg over risico’s, angst of onzekerheid, of uitspraken die duiden op een veranderd zelfbeeld of rol. Preuhs raadt zorgverleners aan door te vragen op deze thema’s: onderzoeken hoe iemand risico’s inschat, welke emoties spelen en of het zelfbeeld verandert. Concrete signalen kunnen variëren maar wijzen altijd op verhoogde aandacht voor eigen gezondheid of toekomst.

Hoe creëer je ze? Als er geen spontane opening is, kun je urgentie voelbaar maken door vragen te stellen over risico’s, emoties en sociale rollen. Richt de vragen niet louter op feiten maar op beleving: wat betekent de situatie voor iemands dagelijks leven en identiteit? Zo ontstaat motivatie om te veranderen.

De brug naar gedrag: zodra een teachable moment er is, verbind de zorgen van de patiënt expliciet met concrete leefstijladviezen en handelingsstappen. Leg uit hoe meer bewegen, gezonder eten of sociaal contact specifieke risico’s kan verlagen en bied direct een praktisch vervolg: oefendoelen, vaardigheidstraining, of verwijzing naar fysiotherapeut, diëtist of een Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI). Versterk zelfeffectiviteit door kleine haalbare doelen en opvolging.

Praktische waarde en tools: het aanpakken van leefstijl kost aanvankelijk tijd, maar kan op termijn zorggebruik verminderen en werkplezier vergroten. Preuhs en collega’s ontwikkelden handreikingen voor specifieke momenten (o.a. operatie, medicatiewijziging, wachttijd in de ggz) die zorgverleners kunnen gebruiken.

Kortom: door alert te zijn op signalen van verhoogde risico‑beleving, sterke emoties of een veranderd zelfbeeld, en door vervolgens concrete, haalbare stappen en ondersteuning te bieden, kunnen zorgprofessionals met relatief kleine interventies grote invloed hebben op langdurige leefstijlverandering en gezondheid.