Subsidies voor surveillance: Europa financiert spyware die eigen burgers bespioneert

In dit artikel:

Onderzoek van Follow the Money, gesteund door nieuwe gegevens van de Atlantic Council, laat zien dat commerciële spyware in Europa op grote schaal wordt gebruikt om journalisten, activisten en politici heimelijk te volgen — en dat (delen van) die industrie met publiek geld zijn gefinancierd. Niet alleen autoritaire staten, maar ook EU-lidstaten zelf zijn betrokken bij aanschaf, ontwikkeling en subsidie van surveillancetools. Belangrijke financiers blijken het Europees Defensiefonds, een Italiaanse staatsbank en het Spaanse ministerie van Wetenschap te zijn; subsidies en leningen lopen uiteen van enkele tienduizenden tot honderdmiljoenen euro’s.

Wie en wat
- Grote spelers die publiek geld ontvingen zijn onder meer Intellexa Alliance, Cy4Gate (incl. dochter RCS Labs), Verint Systems en Cognyte. Cy4Gate ontving volgens het onderzoek tussen 2020 en 2024 ruim €103 miljoen uit EU-gerelateerde programma’s. Verint coördineerde eerder een project van ongeveer €15 miljoen in FP7.
- Ook kleinere bedrijven kregen steun: Nexa (later RB 42) kreeg €60.000; de Spaanse Mollitiam Industries ontving circa €1,3 miljoen van een agentschap onder het ministerie van Wetenschap en meer dan een half miljoen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling; Mediocredito Centrale gaf in 2013 garantie voor een lening van €2,5 miljoen aan Dataflow Security.
- Deze tools werden ingezet tegen prominente doelwitten: onder anderen de Franse president Emmanuel Macron, voorzitter van het Europees Parlement Roberta Metsola, tientallen EU-parlementariërs, en honderden burgers in landen als Polen (meer dan 570), Hongarije (circa 300) en Griekenland (87). Ook Catalonië-gerelateerde personen (ongeveer 60) stonden op lijsten.

Waar en hoe
- Italië en Spanje zijn naar voren gekomen als “hubs” voor de spyware-industrie, mede door losse regelgeving, een sterke binnenlandse vraag van opsporingsdiensten en een bloeiende techsector met relatief lage kosten. In Italië bevestigde een parlementaire commissie in juni dat inlichtingendiensten de Graphite-spyware gebruikten tegen reddingsactivisten; forensisch onderzoek toonde ook aanvallen op twee journalisten.
- In Spanje leidde het Pegasus-schandaal tot onthullingen over hackpogingen op Catalaanse activisten en tot hacks rond ministeriële accounts, waardoor het hoofd van de Spaanse inlichtingendienst moest aftreden. Barcelona bleef desalniettemin uitgroeien tot een centrum voor surveillancebedrijven.

Waarom dit problematisch is
- Experts en digitale-rechtenorganisaties waarschuwen dat publieke financiering van spyware de fundamentele rechten ondermijnt en democratische instellingen kwetsbaar maakt. EU-parlementair onderzoek (PEGA, afgerond in 2023) veroordeelde het onrechtmatige gebruik van spyware en riep op tot strikte Europese regulering, maar concrete maatregelen van de Europese Commissie en lidstaten bleven grotendeels uit.
- Terwijl de VS al maatregelen nam (sancties, export- en visumbeperkingen tegen misbruikers van spyware), blijft Europa volgens onderzoekers en politici te passief, waardoor telefoons van parlementariërs en burgers risico lopen en buitenlandse chantage mogelijk wordt.

Reacties en voorstellen
- Digitale-rechtengroepen (EDRi, Access Now) en sommige Europarlementariërs (onder wie Saskia Bricmont en Hannah Neumann) pleiten voor een verbod op overheidsopdrachten en publieke investeringen in commerciële spyware, verplichte openbaarmaking van investeerders en eindgebruikers, strengere controle op EU-financieringsprogramma’s en gerichte sancties tegen leveranciers en hun investeerders.
- Voorstanders van surveillance voeren aan dat tools nuttig zijn tegen terrorisme en zware criminaliteit, maar tegenstanders benadrukken dat het gebrek aan transparantie en toezicht misbruik bevordert en de nationale en Europese veiligheid juist schaadt.

Kernconclusie
Het FTM-onderzoek toont een schrijnende tegenstelling: Europese instellingen en lidstaten subsidiëren of dekken indirect een industrie waarvan producten structureel worden ingezet om democratische tegenstanders te bespioneren. Dat roept vragen op over toezicht, verantwoordelijkheid en de noodzaak van snelle, bindende Europese regelgeving om misbruik en financiering van spyware tegen te gaan.