"Structurele inbreuken": Rekenhof (opnieuw) vernietigend over hoe overheid miljarden aan consultants spendeert
In dit artikel:
Het Rekenhof kaart in een nieuw rapport aan dat de federale overheid slordig en ondoorzichtig omgaat met externe consultants. De financiële controleur probeerde eerst in kaart te brengen hoeveel er wordt uitgegeven, maar door het ontbreken van een centrale inventaris moest het zelf 137 overheidsdiensten en -organisaties bevragen. Uit die bevraging blijkt dat België tussen 2020 en 2022 ongeveer 2,5 miljard euro aan consultancy besteedde; ongeveer 80 procent daarvan (2 miljard) ging naar IT-diensten. Een substantieel deel van die ‘externe’ dienstverlening komt van aan de overheid gelinkte organisaties, zoals Smals of YPTO, de IT-dochter van de NMBS.
Het rapport noemt concrete excessen en systemische tekortkomingen: er zijn langdurige opdrachten — een contract uit 1972 loopt pas af in 2024 — en gevalletjes waarin een aanvankelijke raming van 400.000 euro uiteindelijk leidde tot uitgaven van 10 miljoen euro. Deloitte is onder de niet-IT-adviseurs de grootste leverancier; tijdens de coronajaren leverde het veel strategie- en organisatieadvies, onder andere aan de FOD Volksgezondheid.
Centraal kritiekpunt van het Rekenhof is dat er geen duidelijke beleidsregels bestaan over wanneer en waarom extern advies mag worden ingeschakeld. Er is geen strategie die vastlegt of consultancy een noodoplossing of een structureel instrument zou moeten zijn, waardoor de enige rem op uitgaven vaak het beschikbare budget is. Door die gebrek aan beleidskader worden inzetten niet systematisch geëvalueerd: het ontbreekt vaak aan rapportering over kosten, opbrengsten en de noodzaak van het advies.
Die gebreken leiden tot concrete risico’s: belangenconflicten en draaideurconstructies waarbij recent vertrokken medewerkers snel als consultant terugkeren, afhankelijkheid van externe leveranciers die sleutelkennis bij zich houden, en te makkelijke toegang tot gevoelige informatie. Uit een steekproef van 101 opdrachten (gezamenlijke waarde > 2 miljard euro) concludeert het Rekenhof dat in 78,22% van de gevallen de inzet van consultancy slecht of niet gemotiveerd werd. Bij 44,55% waren ramingen onrealistisch en in 60,81% waren de selectiecriteria voor leveranciers foutief. Vaak wordt onvoldoende gecontroleerd of bedrijven überhaupt mogen meedingen — het Rekenhof spreekt van “structurele inbreuken”.
Premier Bart De Wever onderschrijft de conclusies en verwijst naar het regeerakkoord waarin staat dat het gebruik van externe consultancy maximaal moet worden afgebouwd en aan een strategie moet worden onderworpen. Het Rekenhof en andere overheden hebben soortgelijke problemen eerder al aan de kaak gesteld; sommige regionale overheden hebben intussen regels aangescherpt. Het rapport onderstreept de nood aan meer transparantie, een centrale inventaris, strengere aanbestedingscontrole en een duidelijke consultancystrategie om publieke belangen en middelen beter te beschermen.