Stop de modelwaanzin: ons pensioen verdient gezond verstand
In dit artikel:
Agnes Joseph (Tweede Kamerlid voor BBB) waarschuwt dat Nederlandse wet- en regelgeving de afgelopen decennia te veel is gaan leunen op wiskundige modellen. Wat ooit bedoeld was als hulpmiddel om complexiteit te verhelderen, fungeert nu vaak als onbetwist fundament van beleid. Dat leidt volgens haar tot verkeerde verwachtingen: modellen geven houvast in een wereld vol onzekerheid, maar kunnen geen absolute zekerheid bieden.
Als twee schrijnende voorbeelden noemt ze pensioenen en het stikstofbeleid. Bij pensioenen worden bijna tweeduizend miljard euro collectief vermogen en individuele uitkeringen verdeeld volgens wettelijke rekenregels en modellen die actuarissen zelf al langer ongeschikt vinden om toekomstige rendementen, levensverwachting en inflatie betrouwbaar te voorspellen. Toch bepalen die berekeningen de financiële uitkomsten voor miljoenen mensen. In het stikstofdossier zijn normen zo laag dat ze in de praktijk vaak binnen de onzekerheidsmarges vallen; dat blokkeert woningbouw, legt boeren beperkingen op en vertraagt maatschappelijke projecten.
Joseph benadrukt dat deskundigen al lang waarschuwen dat modellen vereenvoudigingen zijn en geen kopieën van de werkelijkheid. Wanneer politici en ambtenaren modeluitkomsten behandelen als onbetwistbaar, wordt beleid ondoorgrondelijk en bestuurlijk kwetsbaar. Daardoor slinkt het vertrouwen van burgers en verliezen gekozen bestuurders grip op beslissingen die ze niet meer werkelijk begrijpen.
Haar voorgestelde koerswijziging is geen afwijzing van wetenschap, maar een terugschakeling: modellen gebruiken voor inzicht, niet als beslissingsmachine. Politiek moet weer expliciet kiezen op basis van ervaring, maatschappelijke waarden en begrijpelijke argumenten. Eenvoudiger en uitlegbaar beleid vermindert bureaucratie, vergroot transparantie en richt middelen op kerntaken zoals wonen, pensioenen en zorg. Terug naar gezond verstand noemt ze geen nostalgie maar een noodzakelijke correctie om beleid begrijpelijk en geloofwaardig te maken.