Steeds minder gemeenten besteden sociale taken uit

In dit artikel:

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) constateert dat gemeenten de afgelopen jaren meer taken zelf zijn gaan uitvoeren in plaats van via gemeenschappelijke regelingen (zoals veiligheidsregio’s, GGD’en, intergemeentelijke sociale diensten en omgevingsdiensten). Tussen 2017 en 2024 stegen de uitgaven van gemeenten met ruim 55 procent: van 55,3 miljard euro naar bijna 86 miljard. De uitgaven van gemeenschappelijke regelingen namen in die periode veel minder toe, namelijk met 23 procent (van 10,7 miljard naar 13,2 miljard).

Sinds circa 2018 groeit het budget van samenwerkingsverbanden over het algemeen minder snel dan dat van individuele gemeenten; uitzondering waren 2020 en 2021 toen GGD’en en veiligheidsregio’s door de coronapandemie tijdelijk hogere uitgaven hadden. In de periode 2010–2017 was de trend omgekeerd (grotere groei bij samenwerkingsverbanden), met uitzondering van 2015 toen stadsregio’s werden opgeheven.

De omslag hangt samen met het terughalen van taken door gemeenten en specifieke gemeentelijke ontwikkelingen. De belangrijkste verschillen gelden inkomensregelingen (sociale zekerheid/bijstand), sociale werkplaatsen en veiligheid. Zo stegen de lasten voor inkomensregelingen tussen 2018 en 2023 bij gemeenten met circa 27 procent versus bijna 15 procent bij gemeenschappelijke regelingen—onder meer doordat intergemeentelijke sociale diensten zijn opgeheven. Voor veiligheid stegen gemeentelijke lasten met ongeveer 40 procent (onder meer door uitbreiding van handhaving in grote gemeenten en deels door aardbevingsschade in Groningen), tegenover circa 32 procent bij samenwerkingsverbanden.

Deze verschuiving heeft gevolgen voor regionale samenwerking, schaalvoordelen en de organisatie van lokale dienstverlening.