Schrijver Nino Haratischwili over haar thuisland Georgië: 'De Russen eten ons hoe dan ook op'
In dit artikel:
Nino Haratischwili, Georgisch-Duitse schrijver, regisseur en theatermaker, gebruikt literatuur en podiumkunst om zowel haar persoonlijke verleden in Georgië te onderzoeken als haar land onder Europese aandacht te brengen. Eind juni speelde haar theatervoorstelling Supra in De Balie in Amsterdam: een theatrale maaltijd waarin Georgische gerechten, toespraken, zang en fragmenten uit haar romans samenkomen. Supra herschrijft de patriarchale traditie van de Georgische “supra” (feestmaal) vanuit vrouwelijke stemmen en verweeft mythes, herinneringen aan Stalinistische goelags, de burgeroorlog van de jaren negentig en hedendaagse angsten rond oorlog en verlies.
Haratischwili verwierf brede bekendheid met de epische familieroman Het achtste leven (voor Brilka) (2014), die in meerdere talen verscheen en duizenden lezers kennis liet maken met tweehonderd jaar Georgische geschiedenis: tsaristisch Rusland, revolutie, stalinisme, de val van de Sovjet-Unie en de nasleep. Met dat boek vestigde ze Georgië steviger op de Europese literaire kaart en werd ze een veelgevraagd spreekbuis over haar land. Haar latere romans, zoals De kat en de generaal (2020) en Het schaarse licht (2022), blijven thema’s als oorlog, trauma en vrouwelijke ervaring onderzoeken; Het schaarse licht is sterk geworteld in haar eigen jeugdherinneringen aan de chaotische jaren negentig.
Haratischwili groeide op in Tbilisi in de jaren tachtig en negentig, een periode die zij omschrijft als gewelddadig en koud: de Sovjetval, economische crisis, heroïnehandel, bendes en burgeroorlogen in Abchazië en Zuid-Ossetië lieten diepe sporen in haar generatie achter. Deze ervaringen verklaren waarom geweld en collectief leed terugkeren in haar werk en waarom ze zich geroepen voelt om die verhalen te vertellen; vaak hoefde ze voor recente romans niet diep in archieven te duiken omdat veel material rechtstreeks uit levenservaring komt.
Sinds ze in 2003 naar Duitsland vertrok om theater te studeren (en in 2012 Duits staatsburger werd), balanceert Haratischwili tussen heimwee naar Georgië en de mogelijkheden van een nieuw taal- en werkland. Die verplaatsing gaf haar ook het perspectief om westerse historische blinde vlekken te zien: kennis over Stalin en het post-sovjetverleden is volgens haar in het Westen veel minder scherp dan kennis over nazi-Duitsland, en Westerse beeldvorming van Oost-Europa blijft vaak stereotiep.
Politiek is Haratischwili actief en gepassioneerd. Ze waarschuwt dat Georgië steeds meer onder Russische invloed komt te staan, een proces dat volgens haar al in 2008 begon toen Rusland Abchazië en Zuid-Ossetië bezette na gevechten bij Tbilisi. De inval in Oekraïne in 2022 was voor haar een zware wake-upcall: wat zij uit eigen ervaring kent aan Russische agressie lijkt zich te herhalen. De huidige pro-Russische machthebbers in Georgië, sinds 2012 verbonden aan de partij Georgische Droom, manipuleren volgens haar angstbeelden en gebruiken de oorlog in Oekraïne als pressiemiddel. Na de omstreden verkiezingen van oktober 2024 en de invoering van wetten die ngo’s en media als ‘buitenlandse agenten’ kunnen brandmerken, zijn er massale protesten geweest. Haratischwili liep in april mee in demonstraties in Tbilisi en publiceert opiniestukken in Duitse kranten om aandacht en steun te mobiliseren.
Toch is ze tegelijk somber en hoopvol. Ze waarschuwt dat veel Georgiërs vrezen dat Europa hen in de steek laat — terwijl bijna negentig procent volgens een 2023-peiling van het International Republican Institute EU-lidmaatschap wil — en dat die onzekerheid het aantrekkelijk maakt om het zekere (Rusland) te zoeken. Aan de andere kant raakt ze geïnspireerd door de creativiteit en moed van jongeren die de straat op gaan: ze demonstreren zonder vrees en gebruiken humor en symboliek om repressie te ontwijken. Die dynamiek, de generatie die Brilka uit haar roman weerspiegelt, ontroert haar en houdt haar activistisch engagement in leven.
Onderzoek naar Stalin vormt de achtergrond van haar nieuwe werk: ze signaleert parallellen tussen stalinistische terreurmethoden — willekeurige arrestaties en ontzag zaaiende repressie — en praktijken die zij nu bij Poetin herkent. Haratischwili ziet de geschiedenis in cycli terugkeren en waarschuwt dat democratie en persvrijheid in Georgië snel kunnen verdwijnen als Europese steun wegvalt.
Kortom: Haratischwili combineert literaire grootse verhalen met persoonlijke herinnering en politiek activisme. Ze probeert met romans, theater en essays Georgië zichtbaar te houden in Europa, te waarschuwen voor Russische expansiedrift en tegelijk stem te geven aan de generatie die ondanks repressie vecht voor vrijheid en waarden die Europa volgens haar zou moeten blijven steunen.