Dick Schinkelshoek leerde van Duitse theoloog Müller: Bedenk met wie je samen in de loopgraaf zit
In dit artikel:
De Duitse theoloog Alfred Dedo Müller (1890-1972) nam in de jaren dertig een middenpositie in ten opzichte van het nazisme: hij verwelkomde bepaalde aspecten van de nationaalsocialistische beweging, zoals de vermeende herkerstening van Duitsland en het herstel van zedelijkheid, maar keerde zich tegelijkertijd tegen specifiek geweld en verheerlijking daarvan. Müller, een orthodox lutherse hoogleraar praktische theologie in Leipzig, probeerde het evangelie ook aan nazi’s te verkondigen en hoopte via dialoog hun tekortkomingen te corrigeren. Hij ging echter mee in racistische ideeën, steunde de Neurenberger rassenwetten en accepteerde gedwongen sterilisatie van gehandicapten, zonder het systematische doden van deze groepen te erkennen.
Müllers strategie weerspiegelde een naïeve overtuiging in de kracht van rede en gesprek, terwijl hij selectief passages uit nazi-ideologie oppikte die hem gunstig uitkwamen. Tot 1938 uitte hij nog enige kritiek op het nazisme, vooral tegen geweldverheerlijking, maar daarna trok hij zich grotendeels terug uit het maatschappelijke debat. Na de oorlog gaf hij geen openlijke zelfkritiek op zijn steun aan het regime, hetgeen mede verklaard wordt door de beperkte denazificatie in Oost-Duitsland.
Promovendus Dick Schinkelshoek benadrukt dat Müller exemplarisch is voor een grote groep Duitse theologen die Hitler noch radicaal afwezen, noch fanatiek volgden. De studie van zulke middenposities is belangrijk omdat deze groepen vaak meer invloed hadden dan de radicale flanken. Voor hedendaagse christenen levert het levensverhaal van Müller lessen op over kritisch kijken naar de bondgenootschappen die men aangaat. Schinkelshoek waarschuwt tegen naïviteit en het blinde steunen van politieke leiders die lijken te voldoen aan bepaalde waarden, zoals het voorbeeld van evangelicals die Donald Trump steunden. Hij pleit voor zelfkritiek en het durven stoppen van gesprekken wanneer die geen vruchtbaar inzicht opleveren. Uiteindelijk benadrukt hij dat mede hierdoor het historisch besef blijft dat men bewust moet kiezen met wie men zich verbindt – „bedenk met wie je samen in de loopgraaf zit.”