Rob Jetten in de tang: hoe de winst van D66 hem vastzet in een moeilijke formatie
In dit artikel:
Ilja Leonard Pfeijffer kijkt vooruit op de kabinetsformatie na de Nederlandse verkiezingen en schetst waarom de schijnbare comfortabele positie van D66-leider Rob Jetten misleidend is. Omdat de grootste partij ditmaal opvallend klein is, is er een breed parlementair spectrum nodig: minstens vier partijen voor een meerderheid. Dat dwingt Jetten tot keuze tussen twee hoofdopties: een groot centrumkabinet (D66, VVD, GroenLinks/PvdA en CDA) of een centrumrechts kabinet (D66, VVD, CDA en JA21), waarbij eventueel BBB of ChristenUnie erbij gehaald zouden moeten worden.
De centrumoptie biedt een comfortabele rekenmeerderheid, maar stuit op politieke blokkades: VVD-leider Dilan Yesilgöz heeft samenwerking met GroenLinks/PvdA praktisch uitgesloten, terwijl het CDA onder Henri Bontenbal sowieso meer neigt naar centrumrechts. De centrumrechtse variant heeft met JA21 (Joost Eerdmans) een ideologische discrepantie: D66 zou binnen zo’n kabinet de linkse component worden, iets wat Jetten koste wat het kost wil vermijden. Tegelijkertijd is de VVD niet zó verzwakt dat Yesilgöz buiten spel gezet kan worden.
Pfeijffer beschrijft Jetten’s schijnbare troeven — hij kan heen en weer spelen tussen links en rechts en daarmee concessies afdwingen — maar concludeert dat die manoeuvreerruimte beperkt is. In werkelijkheid heeft Jetten VVD en CDA nodig en weinig middelen om hen onder druk te zetten; het dreigen met een alternatief met Eerdmans werkt voor die partijen eerder in hun voordeel. Daardoor is het risico groot dat Jetten de onderhandelingen niet kan ontsporen en geen harde duwtjes kan geven richting zijn eigen voorkeur.
Gevolg: de formatie kan lang duren. Mogelijke uitkomsten zijn afhankelijk van of Yesilgöz bereid is uit te leggen waarom samenwerking met links toch haalbaar is, of Jetten zijn achterban kan overtuigen dat samenwerken met Eerdmans onvermijdelijk is. Yesilgöz heeft de optie om af te haken; Jetten heeft die luxe niet. Pfeijffer verwacht uiteindelijk dat het meest rechtse kabinet ooit zal wijken voor het op één na meest rechtse kabinet, met Jetten als premier en Eerdmans op Economische Zaken.
Als poetische afsluiting noteert Pfeijffer met een knipoog dat zijn voorspellende gaven hem zelden bedriegen — een suggestie dat dit onwelriekende evenwicht en een lang formatieproces waarschijnlijk zijn.