Reconstructie: hoe kon optreden van Israëlische dirigent ontaarden in een politieke en diplomatieke rel?
In dit artikel:
Het Festival van Vlaanderen annuleerde kort voor de start van zijn Gentse editie een gepland concert van de Münchner Philharmoniker onder leiding van Lahav Shani, dat op 18 september had moeten plaatsvinden. Aanleiding was Shani’s gelijktijdige functie als chef-dirigent van het Israelisch Filharmonisch Orkest en de oproep tot een culturele boycot van Israël sinds het geweld in Gaza. Festivalbestuur meldde dat het onvoldoende duidelijkheid kon krijgen over Shani’s houding ten opzichte van het Israëlische beleid en beroept zich op de oproep van Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez, het Gentse stadsbestuur en de lokale culturele sector.
Intern in de raad van bestuur lagen er twee opties op tafel: Shani zou een verklaring moeten ondertekenen waarin hij expliciet afstand neemt van het beleid in Israël, of het concert zou doorgaan met een vervangende dirigent. Toen het orkest niet op die voorwaarden inging, besloot het bestuur — volgens voorzitter Jan Briers unaniem — de samenwerking te annuleren. Bestuursleden van N-VA bevestigden dat er bedenkingen waren, maar dat na discussie geen meerderheidsverzet bleef.
De beslissing leidde snel tot een diplomatieke en politieke storm. In Duitsland reageerden zowel het orkest (dat samenwerking met het festival stopzette) als politici fel: de Duitse cultuurminister noemde de maatregel een aanval op culturele fundamenten. Ook in België slaat de discussie politieke vonken: N-VA en CD&V hekelen de stap als ondoordacht en schade toebrengend aan Vlaanderen en het land. Premier Bart De Wever trok persoonlijk naar Essen om bij een concert van Shani aanwezig te zijn en zo steun te betuigen; die daad kreeg lof uit Duitsland maar kritiek in eigen regering, waar coalitiepartners CD&V en Vooruit het ‘symboolpolitiek’ noemen en wijzen op prioriteiten zoals de begroting.
Binnen N-VA ontstond ruzie over hoe de beslissing tot stand kwam: sommige N-VA-bestuursleden zeggen dat de uitslag unaniem was, anderen — waaronder Christophe D’Haese — spreken van onbeantwoorde vragen en dreigen zelfs met opstappen als de raad niet terugkomt op de annulering. Er klinkt ook vergelijking met eerdere maatschappelijk-politieke discussies over het weren van Russische artiesten na de inval in Oekraïne; voorstanders van de annulering wijzen erop dat Shani rechtstreeks verbonden is aan een instelling die zichzelf als Israëlische ambassadeur ziet.
Op cultureel niveau krijgen organisatoren steun en tegenstand: veertien Belgische cultuurhuizen en vakbond ACOD Cultuur steunen de beslissing en verwijzen naar ‘twee maten’ in de politieke aanpak rond Gaza; tegelijk kondigde de Münchner Philharmoniker extra optredens in Berlijn en Parijs aan met Shani als dirigent. Politiek-journalist Isolde Van den Eynde omschrijft De Wevers optreden als een diplomatieke zet die ook binnenlandse politiek en economische belangen raakt, en stelt dat er geen gemakkelijke uitweg is uit de impasse.
De verdere afloop hangt af van wat de raad van bestuur van Festival van Vlaanderen beslist in de komende vergadering; de zaak illustreert hoe culturele programmering in het huidige klimaat snel kan uitgroeien tot een geopolitieke en binnenlandse politieke strijd.