Psychische kwalen zijn nergens zo in zwang als in Nederland - en daar hangt een gigantisch prijskaartje aan
In dit artikel:
In Nederland lopen de maatschappelijke kosten van psychische aandoeningen in de miljarden. RIVM-cijfers laten zien dat de zorguitgaven voor alle psychische stoornissen in 2019 op €28,4 mld uitkwamen (inclusief dementie en verstandelijke beperkingen). Zonder die categorieën bedroegen de directe zorgkosten ongeveer €8,4 mld; tel je daar nog de €278 mln voor burn-out bij (niet als officiële stoornis gerekend), dan komt het op circa €8,6 mld — ongeveer €475 per inwoner op een bevolking van 18 miljoen in 2019. Door stijgende zorguitgaven tussen 2019 en 2023 (van €116 mld naar ruim €137 mld, +18%) is het aannemelijk dat de huidige kosten per hoofd inmiddels boven de €500 liggen.
Naast zorgkosten drukken werkgevers ook fors bij opgelopen loondoorbetaling bij ziekte. TNO rapporteerde dat de totale kosten van loondoorbetaling bij (deels) werkgerelateerd verzuim in 2023 ruim €8,3 mld waren; meer dan de helft (€4,9 mld) betrof verzuim door psychosociale arbeidsbelasting (werkstress, burn-out, overspanning e.d.), een stijging ten opzichte van €3,9 mld in 2020. Nederland kent bovendien relatief ruime regels voor loondoorbetaling bij ziekte (in de praktijk vaak twee jaar minstens 70%), waarna arbeidsongeschiktheidsregelingen volgen.
Eind 2020 ontvingen bijna 760.000 mensen een WIA-uitkering; in 346.000 gevallen was de oorzaak psychische aandoeningen. Rekening houdend met een gemiddeld bruto maandbedrag van circa €1.175 (≈ €14.000 per jaar) levert dat een ruwe extra post van ongeveer €4,9 mld op.
Veel kosten zijn echter indirect en moeilijk exact te waarderen: verloren productiviteit, gemiste arbeidsjaren, informele zorg door mantelzorgers en kosten voor werving en training. Een OECD-studie uit 2014 schatte de totale maatschappelijke kosten van psychische aandoeningen in Nederland op ongeveer 3,3% van het bbp (recent vertaald ruim €35 mld), waarbij vooral de indirecte lasten zwaar wegen — en informele zorg vaak buiten beschouwing blijft. De trend van groeiende psychische problematiek onder werknemers lijkt onverminderd, wat de financiële druk op zorg, werkgevers en publieke uitkeringen verder vergroot.