Praten over kabinetsformatie begint dit keer wel heel vroeg
In dit artikel:
Den Haag debatteert al over kabinetsformatie terwijl de verkiezingscampagne officieel nog moet beginnen. Tijdens partijcongressen dit weekend — onder meer de VVD in Den Bosch, het CDA in Rotterdam en Ja21 in Utrecht — bediscussieerden lijsttrekkers welke coalities zij prefereren of juist uitsluiten, maar een eenduidige route naar een meerderheid ontbreekt.
Centraal staat de vraag of Nederland een centrumrechts kabinet, een rechts minderheidskabinet of een breed meerderheidskabinet krijgt. De VVD, onder leiding van Dilan Yesilgöz, sluit ditmaal samenwerking met de PVV uit en zegt geen heil te zien in een combinatie met GroenLinks-PvdA. Ja21-lijsttrekker Joost Eerdmans, die in de peilingen stijgt, vindt een stabiel kabinet zonder PVV noodzakelijk en wil een centrumrechts meerderheidskabinet. PVV-leider Geert Wilders omarmde het plan van BBB om een rechts minderheidskabinet met PVV en Ja21 te vormen, maar daar heeft Ja21 zich snel van gedistantieerd.
CDA-leider Henri Bontenbal, wiens partij in de peilingen herstelt en nu op gelijke hoogte staat met GroenLinks-PvdA, pleitte juist voor samenwerking door verantwoordelijke partijen om populisme tegen te gaan. Hij suggereerde een brede middencoalitie met VVD, CDA en GroenLinks-PvdA en benadrukte dat ideologische verschillen mogelijk kleiner zijn dan gevreesd. Voor een centrumrechts kabinet zonder PVV zouden echter ook CDA en D66 nodig zijn — iets waar D66 al afstand van heeft genomen.
Kleinere partijen spelen terughoudend: ChristenUnie wil alleen overwegen deel te nemen bij minimaal zeven zetels; NSC hoopt op een terugkeer in de Kamer. Partijen geven tijdens campagnes vaak voorkeurscoalities aan om kiezers richting te geven of strategische stemmen te winnen, maar de praktijk wisselt: eerdere verkiezingen lieten zien dat uitgesloten combinaties soms toch werkelijkheid werden, en dat vooraf uitgesproken blokkades niet altijd standhouden.
Concluderend: er wordt veel gepraat en geschift, maar met bijna twee maanden campagne te gaan is er nog geen levensvatbare meerderheidscombinatie zichtbaar — mede omdat PVV breed wordt uitgesloten en VVD deelname met GroenLinks-PvdA afwijst. De uiteindelijke formatie blijft dus voorlopig onzeker.