Politiek op verkeerde been door vervormde statistieken

In dit artikel:

Multinationals vervormen Nederlandse economische statistieken en daarmee politieke beslissingen die invloed hebben op de portemonnee van burgers. Onderzoekers en het CBS signaleren dat juridische constructies van grote ondernemingen — vooral Amerikaanse groepen — zorgen voor een overschatting van bbp, bni en andere macrocijfers. Dit leidt tot misleidende beleidskeuzes over belasting, sociale uitgaven en armoedebestrijding.

Belangrijkste mechanismen
- Zetelverplaatsing: ondernemingen verhuizen formeel hun hoofdkantoor naar of uit Nederland zonder dat er echte productie, banen of investeringen volgen. Dit drukt het bni of verhoogt het kunstmatig, terwijl het reële bbp onaangetast blijft.
- Verplaatsing van intellectueel eigendom: patenten en licenties worden juridisch in Nederland ondergebracht om van gunstige belastingregimes te profiteren; royalty-inkomsten tellen dan mee voor Nederlandse cijfers, ook al is de innovatie elders gebeurd.
- Profit shifting en fiscale planning: intern prijsafspraken, leningen en belastingverdragen verschuiven winsten naar lagebelastingsjurisdicties, waardoor reële belastingopbrengsten in Nederland dalen.

Grootte van het probleem en consequenties
- In 2017 was het bni volgens schattingen circa 1,4 procent te hoog door zetel- en IP-verplaatsingen; het bbp-niveau werd in recente jaren zo’n 0,4–0,5 procent overschat door verplaatste intellectuele eigendom.
- Nederland heeft een hoog aandeel multinationals in het nationaal inkomen; veel van dat aandeel komt van buitenlandse, vooral Amerikaanse, bedrijven (ongeveer 18% in 2021) terwijl Nederlandse multinationals afnemen (13% in 2021).
- Een opgeblazen bni betekent ook een hogere EU-bijdrage. Voor inwoners vertaalt het zich in lagere belastinginkomsten voor de staat en uiteindelijk een hogere belastingdruk voor particulieren.
- Het draagvlak voor R&D en innovatie lijdt wanneer hoofdkantoren vertrekken: onderzoek laat zien dat middengrote bedrijven hun R&D met circa 26–46% kunnen terugschroeven na een hoofdkantoorverplaatsing.
- Ierland illustreert het uiterste: daar lijkt het bbp tot bijna 20% te zijn overschat door winstverplaatsing, met grote sociale en fiscale gevolgen.

Aanbevolen maatregelen
- Het CBS zou jaarlijks een gecorrigeerd nominaal bni moeten publiceren.
- Meer en betere data over waar intellectueel eigendom daadwerkelijk wordt gebruikt en welke royaltystromen lopen, in samenwerking met belastingdiensten en internationale instanties.
- Beperking of afschaffing van brievenbusmaatschappijen en strengere transparantie-eisen rond eigendom.
- Statistische correcties en schattingen van winstverschuivingen opnemen in nationale rekeningen en groeianalyses.

Kortom: zonder aangepaste statistieken en stevigere regels riskeren beleidsmakers beslissingen te nemen op basis van vertekende cijfers, met directe gevolgen voor belastingheffing, sociale voorzieningen en de economische toekomst van Nederland.