Politiek omstreden, maar 'maatschappelijke rechtszaken' kunnen rekenen op steun

In dit artikel:

Een meerderheid van Nederlanders staat positief tegenover zogeheten maatschappelijke rechtszaken: organisaties en burgers die de staat dagvaarden wanneer zij vinden dat de overheid eigen wetten of regels overtreedt. Dat blijkt uit recent representatief onderzoek van Ipsos I&O onder iets meer dan duizend Nederlanders, in opdracht van advocatenkantoor Pels Rijcken, dat een toename van dit type procedures signaleert.

Algemene steun is aanwezig maar afhankelijk van het onderwerp. Zonder voorbeeld noemt 45 procent zulke procedures goed of zeer goed; 12 procent keert zich ertegen en ongeveer een derde is neutraal. Jongeren en hogeropgeleiden zijn het meest positief. Tegenstanders vrezen vertraging van beleid, hoge kosten, misbruik voor triviale kwesties en dat kleine groepen meerderheidsbesluiten ondermijnen. Bij concrete casussen stijgt de steun: 55 procent staat achter een milieuorganisatie die de staat aanklaagt wegens het niet halen van klimaatdoelen, en 67 procent steunt een boerenorganisatie die tegen overheidsregels procedeert.

Het onderzoek toont ook grote verschillen in vertrouwen: politie (80%) en rechters (76%) genieten veel meer vertrouwen dan de overheid als geheel (38%); Openbaar Ministerie en advocaten scoren respectievelijk 66% en 63%. Basiskennis over rechtsstaatkenmerken is overwegend goed, maar er bestaan misvattingen: 28% denkt ten onrechte dat parlement rechters kan ontslaan en 10% twijfelt aan hun politieke onafhankelijkheid.

De uitkomsten spelen in een politieke context waar het gebruik van rechterlijke toetsing—met name bij klimaatbeleid—controversieel is en waarbij beleidsmakers kritisch kijken naar de representativiteit van belangengroepen die procederen.