Poetin laat Stalin terugkeren in Rusland

In dit artikel:

In Rusland wordt Jozef Stalin onder leiding van Vladimir Poetin opnieuw verheerlijkt. Afgelopen mei verschenen op metrostation Taganskaja in Moskou weer het reliëf met Stalin en jongeren — een werk uit 1950 dat in 1966 was verwijderd — en het vliegveld bij Wolgograd kreeg de naam Stalingrad International Airport terug. Tussen 1998 en 2017 werden volgens cijfers 132 nieuwe Stalin-gedenktekens in Rusland opgericht. Ook in door Rusland bezette delen van Oekraïne wordt de cultus van Stalin actief opgelegd, ondanks zijn rol bij de Holodomor (naar schatting 2,5–7,5 miljoen doden).

De heropleving concentreert zich sterk in regio’s waar Stalin bijzonder hard optrad, zoals de noordelijke Kaukasus. Opmerkelijk is dat ook de Russisch-orthodoxe kerk zich bij de verering aansluit, ondanks dat Stalin eerder kerkelijke leiders liet vermoorden en kerken sloot. Een onafhankelijk peiling uit april toont dat 42% van de Russen Stalin als de belangrijkste figuur in de nationale geschiedenis ziet — een stijging ten opzichte van 1989 (12%) en consistent hoog sinds de jaren negentig (sinds 1999 nooit onder 35%).

Analyses van Russische en westerse commentatoren geven redenen: Stalins imago is nauw verbonden met de overwinning in de Tweede Wereldoorlog en met het beeld van een leider die machtspolitiek en nationale grootheid garandeert. De massale repressies van de jaren dertig (de Grote Terreur) en de enorme slachtoffers worden in veel publieke en officiële verhalen niet als onmiskenbare catastrofe gepresenteerd, maar eerder als offer of noodzakelijke prijs voor staatsmacht en overwinning. Dat legitimeert volgens deskundigen ook een grotere tolerantie voor zware verliezen in recente conflicten, zoals in Oekraïne.

Journalisten en onderzoekers (onder wie Mikhail Zygar, Nikolai Klimeniouk en Lev Gudkov) waarschuwen dat het stalinisme in Poetins Rusland steeds meer kenmerken van staatsideologie krijgt. Het verleden is nooit juridisch of politiek verwerkt, veel verantwoordelijken en uitvoerders zijn nooit berecht, en instituties uit de totalitaire periode bleven bestaan. De constante aanwezigheid van Stalinbeelden versterkt bovendien het narratief dat de samenleving behoefte heeft aan een paternalistische leider — een rol die Poetin voor zichzelf invult.