"Plots herkende ik het handschrift": professor Koenraad Van Cleempoel (UHasselt) ontdekt bij toeval verloren gewaand manuscript van Mercator in klooster in Spanje

In dit artikel:

Een verloren gewaand handschrift van de zestiende-eeuwse Vlaamse cartograaf en humanist Gerardus Mercator is recent in Spanje teruggevonden door professor Koenraad Van Cleempoel (UHasselt). Het document werd aangetroffen in het Real Monasterio de San Lorenzo de El Escorial, het uitgestrekte kloostercomplex bij Madrid dat in de tijd van Filips II fungeerde als een belangrijk kennisarchief.

Het manuscript, aan de hand van een stempel rond 1550 gedateerd, beslaat vier delen en ongeveer 50 folio’s. Het bevat nauwkeurige astronomische waarnemingen, vernieuwende wiskundige procedures, ontwerpschetsen voor instrumenten en drie uitgebreide stertabellen. Eén tabel geeft zeer precieze coördinaten van 130 sterren en vormt de wetenschappelijke basis voor Mercators hemelbol uit 1551. Van Cleempoel benadrukt dat het werk niet alleen resultaten noteert, maar ook de stappen van Mercators denken en rekenen zichtbaar maakt — een zeldzaam inkijkje in zijn werkwijze.

De vondst is belangwekkend omdat het Mercator afbeeldt als een zelfstandig denkende wetenschapper die tekst, observatie en instrumentbouw verenigde. Voor de geschiedenis van de cartografie en de astronomie levert het primaire materiaal dat inzichtelijk maakt hoe praktische instrumenten en theoretische berekeningen samenkwamen in de vroegmoderne wetenschappen. Het bevestigt ook de leidende rol die geleerden uit de Lage Landen speelden tijdens de renaissance, in een tijdperk waarin de behoefte aan betrouwbare kaarten door ontdekkingsreizen sterk toenam.

Het manuscript vormt nu het uitgangspunt van een promotieonderzoek aan de UHasselt, geleid door Yves Verspreet, die gespecialiseerd is in 16e‑eeuwse globeconstructies en astronomie. De vondst versterkt onze kennis van Mercator — bekend van zijn wereldkaartprojectie van 1569 — en levert nieuw, concreet bewijs voor zijn invloed op zowel cartografische als astronomische praktijken in de vroegmoderne periode.