Plant & mens: hondsroos
In dit artikel:
De hondsroos (Rosa canina) is in Nederland alomtegenwoordig in heggen, bosranden en op dijken, maar haar invloed strekt zich internationaal uit: zowel ecologisch als cultureel is deze wilde roos van betekenis. In juni bloeit ze wit tot lichtroze en trekt daardoor een divers gezelschap bestuivers aan — wilde bijen, kevers en zweefvliegen — terwijl bladsnijbijen delen van bloemen en bladeren gebruiken bij de bouw van hun nestjes; het tanninegehalte beschermt het broed tegen schimmels en bacteriën. Op jonge scheuten kunnen harige mosgallen van de galwesp Diplolepis rosae ontstaan, kleine ecologische biotopen waarin ook sluipwespen en andere organismen leven. In de herfst verschijnen de opvallend rode rozenbottels, een belangrijke voedselbron voor vogels (kramsvogel, koperwiek, merel) en zoogdieren (muizen, egels, vossen) juist wanneer ander voedsel schaars is.
Cultureel en culinair kent de hondsroos een lange geschiedenis. Buiten Europa worden bottels en bloemen verwerkt tot siropen, theeën en rozenwater: in Turkije en Georgië gebruikt men siroop en thee ook traditioneel bij hart- en maagaandoeningen; in Iran bestaan toepassingen tegen nierstenen en hoge bloeddruk; in Tunesië distilleert men rozenwater voor dranken en zoetigheden; in Kashmir maakt men gulkand, een rozenpasta die als verkoelend en spijsverteringsbevorderend wordt gezien. Binnen Europa vinden we oude recepten en tradities terug — van Romeinse kruidenmengsels en middeleeuwse rozenbottelthee in kloostertuinen tot nyponsoppa in Scandinavië en Hagebuttenmarmelade in Oostenrijk/Duitsland — vaak gelinkt aan de vitamine C‑rijke vruchten en hun gezondheidsreputatie.
De naam hondsroos (Rosa canina) verwijst mogelijk naar het oude geloof dat de wortel hondsdolheid kon genezen; een beroemde legende noemt een exemplaar bij de kathedraal van Hildesheim dat er al sinds de negende eeuw zou groeien. In oorlogstijd kreeg de plant praktische waarde: tijdens de Tweede Wereldoorlog werden rozenbottels in Groot‑Brittannië, delen van Noord‑Amerika, Brits‑Indië en ook Nederland verwerkt tot siroop om scheurbuik te voorkomen, doordat citrusvruchten onbereikbaar waren.
Tegenwoordig is de hondsroos ook economisch relevant in cosmetica: koudgeperste olie uit de zaden bevat antioxidanten, essentiële vetzuren en vitamine A en wordt gebruikt voor hydratatie en huidherstel. Kort gezegd vormt de hondsroos een schakel tussen seizoenen, soorten en menselijke culturen — een struik die zowel ecologie, tradities als moderne toepassingen met elkaar verbindt.
Praktische kanttekening: bij verzamelen en verwerking moeten de fijne haartjes uit de zaden verwijderd worden, omdat die huid en slijmvliezen kunnen irriteren.