Plant & mens: grassen

In dit artikel:

19 oktober 2025, Hortus botanicus Leiden — tijdens een Science Café over grassen werd duidelijk hoezeer de familie van de grasachtigen het menselijke bestaan heeft gevormd: van ecologie en landbouwgeschiedenis tot stadsnatuur en duurzaamheid.

Wat en wie
- Biologe Gerda van Uffelen nam het publiek mee in de vraag wat botanici precies onder “grassen” verstaan en welke groepen in Nederland voorkomen. Ze wees op de ingewikkelde determinatie van soorten en verwees naar de online cursus van Floron als goede instap.
- Raoul Santantonio belichtte de milieu-impact van rijstproductie: de concentratie van de wereldoogst in Azië, vooral India en China, en de duurzaamheidsvraagstukken rond landgebruik, water, bestrijdingsmiddelen, transport en verpakkingen.
- Lokale natuurbeschermers zoals Dick Gatsonides lieten zien dat grassen ook in de stad waardevol zijn; hij leidde deelnemers langs stoep- en tuinplanten rond de Hortus.

Belangrijkste inhoudelijke punten
- Grassen (orde Poales, met tientallen geslachten in Nederland) waren cruciaal bij de overgang van jagen/verzamelen naar landbouw zo’n 10.000 jaar geleden. Mensen selecteerden rassen met niet-afvallende zaden, gelijkmatiger rijping en hogere voederwaarde, wat leidde tot tarwe, rijst, maïs en andere granen die nu wereldvoorraden aanleveren.
- Maïs vormt wereldwijd het grootste volume onder de eetbare grassen, gevolgd door tarwe en rijst. Veel natuurlijke grasvlaktes zijn omgezet in akkers of bebouwing; soms ‘ontsnappen’ gekweekte rassen en verliezen ze weer gedomesticeerde eigenschappen.
- Rijstproductie staat voor aanzienlijke milieubelasting; hoewel het areaal niet sterk groeit, stijgt de productie door betere rassen. Lokale alternatieven bestaan: in Zuid-Europa (Italië, Spanje, Portugal, Griekenland) wordt rijst verbouwd en kan bewuste aankoop transport- en verpakkingskost drukken.

Cultuur en stadsnatuur
- Sinds het boek ‘Prachtig Gras’ (Oudolf & King, 1996) groeide de populariteit van siergrassen in tuinen, maar gras leeft ook als onkruid en als spontaan groen op stoepen. Initiatieven rondom stoepplanten en educatieve activiteiten — kinderen bakten middeleeuwse broodjes en maakten ‘grashoeofdjes’ tijdens het café — benadrukken beleving en educatie.
- Praktische tips uit het café: raak geïnteresseerd in lokale stadsgrassen, probeer een grashoofdje met kinderen, volg determinatiecursussen en kies bij aankoop van rijst voor lokale productie, grotere verpakkingen en karton boven plastic.

Organisatie en bronnen
- Tekst door Hanneke Jelles (Hortus botanicus Leiden). Foto’s en aanvullend materiaal afkomstig van Hortus-deelnemers en documentatiebronnen.