Overheid verliest grip op ICT: 'Moeten stoppen met deze waanzin'
In dit artikel:
De Nederlandse overheid verliest al jaren de controle over haar ICT, maar in de aanloop naar de verkiezingen krijgt digitalisering opvallend weinig aandacht. Meerdere recente incidenten illustreren het probleem: de Belastingdienst brengt zijn digitale kantooromgeving onder bij Microsoft, tot onvrede van deskundigen over buitenlandse toegang tot persoonsgegevens; het Openbaar Ministerie kampte dit jaar met een grote uitval doordat verouderde infrastructuur medewerkers buiten sloot; daarnaast blijven problemen met het communicatiesysteem C2000, lopen gemeentelijke ICT-kosten op en is de overheid slecht voorbereid op langdurige systeemstoringen. De gevolgen zijn tastbaar voor burgers: storende diensten bij DigiD, belastingaangifte of paspoortaanvragen raken iedereen.
Deskundigen schetsen een patroon van symptoombestrijding. Systemen zijn door de jaren heen extreem complex geworden doordat aandacht vooral uitgaat naar het repareren van acute incidenten, in plaats van fundamentele vernieuwing. Mariette Lokin (Open Universiteit) vergelijkt het werk aan overheids-ICT met het voortdurend plakken van pleisters op lekkende systemen; Onno Eric Blom (stichting Herprogrammeer de overheid) waarschuwt tegen de gewoonte om voor tientallen jaren kluizen van software in te kopen die later niet meer aanpasbaar blijken. Volgens hen moet ICT worden gezien als een levend product dat continu onderhouden en verbeterd wordt — meer vergelijkbaar met apps en websites dan met een eenmalige aanschaf.
De huidige versnippering van ICT binnen de overheid maakt hervorming extra lastig: gemeenten hebben hun eigen software, ministeries werken langs elkaar heen en er is geen sterke centrale regie. De vorig jaar gepresenteerde Nederlandse Digitaliseringsstrategie wil daar verandering in brengen door betere samenwerking en minder afhankelijkheid van buitenlandse techreuzen, maar deskundigen betwijfelen of zulke plannen worden doorgezet. Politieke wisselingen en het demissionaire kabinet zorgen ervoor dat veel initiatieven stilvallen.
Een tweede knelpunt is het gebrek aan technische kennis in topfuncties. Bert Hubert en anderen pleiten ervoor dat beleidsmakers en leidinggevenden in de digitale overheid ook inhoudelijke IT-kennis moeten hebben, niet alleen managementvaardigheden. Verder adviseren experts om meer eigen digitalekompetentie op te bouwen, prototypes al tijdens beleidsontwikkeling te maken en regie te houden bij inhuur van externe partijen, zodat bestuur en digitale infrastructuur niet uit elkaar groeien.
Kortom: de problemen zijn bekend en technologisch ingrijpend, maar zonder politieke prioriteit, betere uitvoering en meer technische expertise blijft het risico bestaan dat storingen en afhankelijkheden zich blijven opstapelen — met directe gevolgen voor dienstverlening en privacy van burgers.