Oud-Kamerlid en hoogleraar Ronald van Raak: Het is dubbel dat mensen ontevreden zijn over politici die ze zelf hebben gekozen
In dit artikel:
Ronald van Raak, voormalig SP-Kamerlid en nu hoogleraar Filosofie in Nederland aan de Erasmus School of Philosophy en lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur, waarschuwt dat de huidige verkiezingscampagne in Nederland te veel door medialogica wordt beheerst. Met nog ongeveer acht weken tot de verkiezingen ziet hij partijen vooral bezig met strategisch marktwerk: welke thema’s en woordkeuzes scoren het beste, in plaats van verantwoording af te leggen over wat er misging in de afgelopen regeerperiode.
Van Raak vindt die volgorde verontrustend: kiezers hebben eerst recht op uitleg over waarom beloften van onder meer PVV, VVD, NSC en BBB van de vorige verkiezingen niet zijn waargemaakt, en zij zouden moeten bepalen welke onderwerpen de campagne domineren. Uit onderzoek, zegt hij, blijken wonen, zorg, sociale tegenstellingen en asiel/immigratie al jaren de hoogste prioriteiten van kiezers te zijn, maar die thema’s krijgen volgens hem onvoldoende centrale aandacht in de mediagedreven debatvoering, waar vooral persoonlijke scores en debatevaluaties centraal staan.
Hij stelt dat die medialogica niet alleen de campagne verpest, maar ook formatie en parlementair werk heeft verstoord. Als politi-ci politici en Kamerleden voortdurend bezig zijn met beeldvorming en sociale media, raakt het parlementaire debat ontaard in verdachtmakingen, wat samenwerken, vertrouwen en het sluiten van compromissen bemoeilijkt. Van Raak noemt het voorbeeld van het kabinet-Schoof: dat kwam volgens hem nauwelijks aan echte parlementaire politiek toe doordat medialogica dominant bleef.
Een andere zorg is de snelle opkomst van nieuwe partijen via mediagerichte politiek. Waar vroeger partijen als de SP decennia nodig hadden om in de Kamer door te breken, bereiken recent opgerichte partijen veel sneller vertegenwoordiging, aldus Van Raak. Dat vergroot het risico dat campagnes aantrekkelijk zijn maar inhoudelijke, onderscheidende ideeën ontbreken.
Over campagneprofessionalisering en gedragspsychologie — strategieën die ook door de VVD zijn gebruikt — is hij kritisch: gelikte communicatie verklaart niet automatisch electorale dominantie. Hij ziet eerder samenhang tussen persoonlijkheid/ideologie van leiders (Rutte) en partijboodschap als succesfactor dan alleen technieken.
Wat het kiesstelsel betreft is Van Raak behoudend: hij verzet zich tegen kiesdrempels of districtenstelsels en vindt het Nederlandse evenredige systeem het beste vanwege representativiteit. Wel steunt hij aanbevelingen van de staatscommissie-Remkes voor invoering van een bindend, correctief referendum. Hij baseert dat op de ervaring van het raadgevend referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) in 2018, dat volgens hem tot een veel inhoudelijker maatschappelijke discussie leidde en uiteindelijk tot opschorting en herziening van de wet.
Als remedies noemt Van Raak:
- politici moeten minder spindoctors laten bepalen en duidelijker hun beginselen en ideeën tonen;
- journalisten zouden minder scorebordjournalistiek moeten bedrijven en meer patronen en processen duiden;
- burgers moeten actiever deelnemen aan de democratie (bijvoorbeeld door kwaliteitsjournalistiek te steunen en niet alleen consument-achtig te stemmen).
Hij sluit af met het vertrouwen dat democratie niet kapot is, maar dat er zorgvuldiger mee omgegaan moet worden. De politiek, media, ambtenaren, wetenschap en kiezers vormen samen een ring die die omslag kan ondersteunen.