Onschuldig in de gevangenis door nietsontziende migratie-aanpak - gefinancierd door de EU
In dit artikel:
In Senegal heeft een opgevoerde bestrijding van mensensmokkel geleid tot veel arrestaties van kleinschalige betrokkenen en migranten, terwijl de grote internationale netwerken grotendeels buiten beeld blijven. Centraal in het verhaal staan twee vissers uit Mbour, Cheikh Sy (44) en Njouda Ndiaye (50). Zij waren jarenlang actief in een buurtwacht en wilden mensen juist waarschuwen voor de gevaarlijke oversteek naar de Canarische Eilanden. Vorig jaar werden zij toch gearresteerd nadat een pirogue met tientallen ontbindende lichamen voor de kust van Dakar was gevonden. Na ruim twee maanden voorarrest en meerdere verhoren werd de aanklacht wegens gebrek aan bewijs geseponeerd.
Onderzoek van Follow the Money, gebaseerd op gerechtelijke dossiers, documenten en tientallen interviews, toont dat zulke gevallen geen incident zijn. Het aantal onderscheppingen op de Atlantische route steeg explosief: van circa 1.721 in 2022 naar ongeveer 17.000 in 2023. Die stijging hangt samen met intensievere patrouilles — deels gesteund door EU-fondsen — en verslechterde levensomstandigheden in Senegal, plus de zoektocht van migranten naar alternatieve routes vanwege misstanden in de Middellandse Zee en Libië.
De EU heeft in het afgelopen decennium meer dan 190 miljoen euro aan grensbeheer voor Senegal betaald en recent nog extra gelden toegezegd. Interne documenten tonen dat een nieuwe bijdrage van circa 30 miljoen euro is bestemd voor opsporing, bewakingsapparatuur en de bouw van drie faciliteitscentra waar onderschepte migranten maximaal 72 uur kunnen worden vastgehouden en ondervraagd. Een gespecialiseerde politie-eenheid (DNLT) die met EU-steun is opgericht, speelt een centrale rol in deze aanpak.
Critici waarschuwen dat die middelen vooral leiden tot het vervolgen van “kleine vissen”: mensen die brandstof verkochten, kamers verhuurden, malen kookten of sporadisch een boot bestuurden. De Senegalese antismokkelwet uit 2005 kent vage definities en schetst geen helder verschil tussen organisatoren, medeplichtigen en migranten. Daardoor kunnen eenvoudige handelingen al als strafbaar worden aangemerkt en riskeren betrokkenen tot jaren gevangenisstraf. Rechtszaken verlopen vaak via versnelde procedures op basis van summiere dossiers; veel zaken worden later geseponeerd, maar verdachten hebben dan soms al maanden in voorarrest gezeten.
Er zijn ook zorgen over de aard van de nieuwe centra en vergelijkbare EU-gefinancierde faciliteiten in Mauritanië, waar rapporten van ngo’s misstanden noemen waaronder willekeurige arrestaties en onwettige detentie. De uitrol van de aanpak gaat gepaard met meer centralisatie van vervolgingen: sinds 2023 worden alle zaken rond mensensmokkel naar een gespecialiseerde financiële rechtbank in Dakar verwezen, wat logistieke problemen en extra kosten voor verdachten en hun families met zich meebrengt.
Internationaal recht stelt dat migratie op zichzelf niet bestraft mag worden; deskundigen en organisaties zoals UNODC adviseren Senegal om zich te richten op het ontmantelen van grote smokkelnetwerken in plaats van het criminaliseren van migranten en lokale helpers. Toch lijkt de nadruk van het beleid — mede door EU-druk en financiering — te liggen op repressie en afschrikking, zeggen onderzoekers. Dat veroorzaakt maatschappelijke en rechtsstatelijke spanningen: onschuldige burgers raken verstrikt in procedures, ondergraving van schuldonvoorziene rechtsbescherming neemt toe, en de onderliggende sociale en economische oorzaken van migratie blijven onbenaderd. Totdat de wetgeving en aanpak veranderen, blijven gevallen als die van Sy en Ndiaye illustreren hoe kwetsbare mensen de prijs betalen van een harde, door Europa gesteunde migratiepolitiek.