Om Nederland te laten meedoen in de wereld moet het roer om
In dit artikel:
In 2003 stond Nederland nog bovenaan een lijst van betrokkenheid bij ontwikkelingslanden van het Amerikaanse Centre for Global Development; inmiddels is het teruggezakt naar de 13e plaats en aangekondigde bezuinigingen dreigen die positie verder te verslechteren. Decennialang fungeerde Nederland als voorbeeld in mensenrechten, eerlijke handel en ontwikkelingssamenwerking: breed politiek draagvlak, actieve kerken en maatschappelijke organisaties en genereuze publieke en private steun. Die brede betrokkenheid slinkt echter: publieke middelen, giften, vrijwilligerswerk, politieke aandacht en burgerparticipatie nemen al jaren af, ondanks incidentele mobilisaties zoals de Rode Lijn-demonstraties.
Prof. Dirk-Jan Koch (International Institute of Social Studies, Den Haag; tevens secretaris-directeur van de Adviesraad Internationale Vraagstukken) stelt in zijn oratie op 16 oktober dat de sector te veel vasthoudt aan een verledenbeeld van solidariteit terwijl zowel Nederland als de wereld ingrijpend veranderden. Historisch koos Nederland na het verlies van Indonesië voor “moreel leiderschap” omdat harde macht ontbrak; dat leidde tot een breed politiek consensus en internationale erkenning (zoals een relatief makkelijke verkiezing in de VN-veiligheidsraad). Die context bestaat niet meer, maar dat verklaart niet alles: internationale samenwerking heeft onvoldoende gereageerd op drie fundamentele ontwikkelingen in de samenleving — individualisering, immigratie en digitalisering — en hanteert vaak verouderde strategieën.
Koch pleit voor een toekomstgerichte herstart rond drie pijlers, de 3D’s: Democratie, Diaspora’s en Digitalisering. Democratie: verbind internationale samenwerking expliciet met verdediging van democratische waarden en vrijheden, nu autoritair denken wereldwijd opkomt. Diaspora’s: benut de diversiteit van Nederland — in veel steden heeft een meerderheid een migratieachtergrond — als bron van kennis, netwerken en talen; betrek diasporagemeenschappen veel sterker in beleid en bestuur, want zij zijn momenteel ondervertegenwoordigd in de sector. Digitalisering: maak internationale betrokkenheid zichtbaar en relevant online, vooral voor jongeren, via horizontale communicatienetwerken in plaats van traditionele top-downcampagnes.
Het betoog benadrukt dat internationale solidariteit niet louter moraal is maar ook eigenbelang: pandemieën, biodiversiteitsverlies en oorlogen tonen dat welvarende en kleine landen als Nederland kwetsbaar zijn zonder mondiale samenwerking. Met de verkiezingen in aantocht roept Koch op het nationale zelfbeeld en de positie van internationale solidariteit opnieuw te bepalen — niet door terug te keren naar oudere vormen, maar door samen te ontwerpen wat internationale samenwerking in de 21ste eeuw moet zijn.