NU+ | Wat als het misgaat in Zaporizhzhia? 'Lokale ramp, maar geen Tsjernobyl'
In dit artikel:
De kerncentrale van Zaporizhzhia draait al minstens zeven dagen op noodgeneratoren, waarschuwde president Volodymyr Zelensky dinsdagavond. De dieselaggregaten pompen koelwater door de installatie omdat de externe stroomkoppelingen recent opnieuw verstoord raakten; normaal komt die stroom van het net. Hoewel alle zes reactoren sinds april 2024 geblust zijn, blijft koeling nodig om oververhitting en daardoor ernstige problemen te voorkomen. Zaporizhzhia is de grootste kerncentrale van Europa en ligt aan de frontlinie in door Rusland bezet gebied, waar ook nu nog wordt gevochten.
Experts zeggen tegen NU.nl dat een ramp in de orde van Tsjernobyl onwaarschijnlijk is: de omstandigheden verschillen fundamenteel omdat de reactoren niet op volle kracht draaien en de temperaturen veel lager zijn. Toch bestaat reëel gevaar als de noodsystemen uitvallen — door een technisch defect of een tekort aan diesel — want dan kan de warmte niet voldoende worden afgevoerd. Energie-expert Joannes Laveyne noemt de generatoren “de laatste verdedigingslinie”; hun falen kan leiden tot een groot incident, maar niet tot dezelfde explosieve verwoesting als in 1986.
Het meest bezorgde scenario is dat bij hoge temperaturen chemische reacties optreden rond de splijtstofstaven, waarbij waterstof vrij kan komen en explosies kunnen ontstaan — een mechanisme dat bij Fukushima in 2011 heeft bijgedragen aan schade. Radiologisch expert Klaas van der Meer schat dat zo’n explosie lokale vervuiling zou kunnen veroorzaken binnen een straal van circa 10–20 kilometer, met gedwongen binnenblijven, aantasting van vee en onbruikbare landbouwproducten tot gevolg. Er zijn wel mitigatiemogelijkheden, zoals systemen om waterstof af te zuigen zodat een explosie wordt voorkomen.
Andere risico’s zijn beschadiging van hulpinfrastructuur (bijvoorbeeld koelleidingen) door beschietingen of een toevallige treffer van een raket of drone. Kerncentrales zijn volgens deskundigen ontworpen om grote inslagen te weerstaan, maar omliggende leidingen en netwerkverbindingen zijn kwetsbaarder. Hoe groot het gevaar exact is, hangt ook af van de "versheid" van de huidige brandstofstaven: oudere, deels vergaarde staven geven minder risico dan recent geladen brandstof.
Politiek en juridisch speelt mee dat beide strijdende partijen elkaar beschuldigen van het schenden van de beschermde positie van de centrale, juist omdat die status gevoelig ligt. Een Russische woordvoerder zegt dat de situatie onder controle is en dat de stralingsniveaus normaal zijn. Rafael Grossi van de IAEA waarschuwde dat er “geen onmiddellijk gevaar” is zolang de noodgeneratoren blijven werken, maar benadrukte tegelijk hoe urgent het is de externe stroomtoevoer te herstellen — een belang dat volgens hem door geen van de partijen gediend wordt.