NU+ | Met ontmanteling activistenvloot begeeft Israël zich op juridisch glad ijs
In dit artikel:
Meer dan vijfhonderd activisten, politici en advocaten vertrokken eind augustus vanuit Barcelona in wat uitgroeide tot de Global Sumud Flotilla: 44 schepen, de grootste hulpvloot ooit die naar Gaza probeerde te varen. Deze week werden de vaartuigen door de Israëlische marine onderschept op enkele tientallen kilometers van de Gazaanse kust; opvarenden — onder wie Nederlanders — werden aangehouden en naar Israël gebracht, en geen enkel schip bereikte Gaza.
De kern van de controverse is juridisch: de meeste schepen lagen buiten de territoriale wateren (12 zeemijlen/ongeveer 22 km), dus formeel in internationale wateren waar vrije scheepvaart geldt. Israël beroept zich echter op een zeeblokkade die het in 2007 instelde na de machtsovername door Hamas, en ziet het tegenhouden van schepen richting Gaza als onderdeel van die blokkade. Zeerechtdeskundigen Fred Soons en Marten Zwanenburg wijzen erop dat de rechtvaardiging van die blokkade al lang betwist wordt: het oorlogsrecht staat een blokkade in principe alleen toe in conflicten tussen staten, terwijl Hamas geen staat is, en een blokkade die de toevoer van levensnoodzakelijke goederen belemmert kan onrechtmatig zijn.
Zelfs als men de blokkade zou erkennen, merken juristen op dat onderschepping op volle zee beperkt is: buitenlandse schepen mogen slechts worden doorzocht op wapens; als die niet gevonden worden, moeten de schepen doorgaans worden vrijgelaten. Soons benadrukt dat de flottille in wezen een vreedzame, symbolische protestactie met beperkte hulpgoederen was, vermoedelijk ook bewust om beschuldigingen van steun aan Hamas te vermijden.
Politiek en strategisch zat Israël in een lastige positie: het wilde voorkomen dat tientallen schepen vóór de kust van een gebied in oorlog zouden blijven liggen — een gevaar voor zowel de vloot als de veiligheidssituatie — maar door een protest op internationale wateren te ontmantelen riskeert het juridisch gedoe. Experts verwachten echter weinig concrete juridische consequenties voor Israël, mede omdat de onderschepping ogenschijnlijk met weinig geweld verliep en de opgepakte activisten later uitgezet zullen worden.
De actie leverde opnieuw internationale aandacht op en doet denken aan eerdere confrontaties, zoals de gewelddadige ontmanteling van een hulpvloot in 2010 waarbij doden vielen; dat incident leidde destijds tot felle wereldwijde kritiek en lijkt van invloed op de terughoudendere aanpak nu. De flottille bereikte mogelijk niet fysiek Gaza, maar scoorde wel haar doel op het vlak van zichtbaarheid en politieke druk.