NU+ | Houd dit in je achterhoofd als vanmiddag de slotpeilingen verschijnen

In dit artikel:

Slotpeilingen geven een momentopname van de verhoudingen vlak voor de Nederlandse verkiezingen, maar ze hebben belangrijke beperkingen en gebruikswaarde — vooral voor kiezers die strategisch stemmen.

1) Voor wie nuttig? Ongeveer een vijfde van de kiezers stemt strategisch: zij kiezen niet hun absolute voorkeurspartij maar een partij die meer kans heeft op zetels of op invloed in de formatie. Voor deze groep zijn de laatste peilingen extra relevant omdat ze helpen inschatten welke partijen wél meedoen in de onderhandelingen.

2) Tot wanneer meet een slotpeiling? De gangbare slotpeilingen lopen doorgaans tot circa 24 uur voor de stembusgang. Gebeurtenissen en beslissingen van kiezers in die laatste dag worden dus niet meer afgevangen, terwijl uit eerder onderzoek blijkt dat 10–15% van de kiezers pas op de dag zelf beslist.

3) Betrouwbaarheid en verrassingen: peilingen geven meestal een redelijk beeld — in ongeveer 80% van de gevallen wijkt het voorspelde zetelaantal per partij niet meer dan twee zetels af — maar er is vaak minstens één opvallende afwijking. In de afgelopen zes verkiezingen was er telkens minimaal één partij die significant afweek (vijf of meer zetels). Voorbeelden zijn de PVV in 2023 (ongeveer 8–10 zetels meer dan voorspeld) en D66 in 2021 (24 zetels versus circa 19 in de slotpeilingen).

4) De impact van late-stemmers en twijfelaars: groepen die aanvankelijk aangaven misschien niet te gaan stemmen, of nog twijfelden, kunnen de uitslag verschuiven wanneer zij op het laatste moment naar de stembus gaan. Bij de vorige verkiezingen bleek zo’n groep onder meer in het voordeel van de PVV te kiezen. Politiek-marktonderzoekers passen dit jaar hun methode aan door ook twijfelachtige (maar potentiële) stemmers te vragen wat ze zouden stemmen als ze zouden gaan; daarmee proberen ze de voorspelling dichter bij de uitslag te krijgen.

5) Peilingen zijn één van meerdere invloeden: televisiedebatten, nieuwsberichtgeving, partijprogramma’s en de persoonlijkheid van lijsttrekkers wegen ook zwaar. Peilingen meten vooral grote trends en duidelijke verschillen; kleine fluctuaties en marginale veranderingen zijn minder betrouwbaar.

Kort gezegd: gebruik slotpeilingen als een indicatie voor strategische keuzes en algemene trends, maar beschouw ze niet als harde voorspellingen — beslissingen in de laatste uren en onverwachte verschuivingen kunnen de uitslag nog flink veranderen.