Non schreef„opmerkelijk openhartig" over Amersfoorts kloosterleven
In dit artikel:
Historicus Gerard Raven en neerlandicus Ludo Jongen brengen in hun boek De Moderne Devotie in Amersfoort (1380–1637) de vergeten kloosterwereld van de stad opnieuw in beeld. Centraal staat de invloed van Geert Groote, die tussen 1379 en 1383 in Amersfoort predikte en lokale gemeenschappen inspireerde tot een sober, christelijk leven terug naar de voorbeelden van de eerste kerk. Zijn beweging — verwant aan de Broeders van het Gemeene Leven — leidde tot de stichting van meerdere vrouwenkloosters: Agnieten (1380), Sint-Aagten (1399) en Sint-Barbara (1422), plus andere huizen net buiten de oude stadsmuur die later binnen de tweede stadsomwalling kwamen te liggen.
De kloosters leefden volgens orderegels (Franciscaans of Augustijns), kenden besloten leefwijze, strikte stilte en een dagritme rond de getijden met plaats voor arbeid, studie, meditatie en gemeenschappelijke gebeden. Archeologisch onderzoek op het Hof leverde bierpullen en dobbelstenen op — vondsten die de onderzoekers interpreteren als aanwijzing dat sommige belangstellenden zich juist door Groote’s prediking diepgaand bekeerden. De Amersfoortse kloosterkronieken, opnieuw uitgegeven en vertaald in het boek, geven bovendien een openhartig beeld van het dagelijks leven; ze werden ook voorgelezen tijdens gemeenschappelijke maaltijden en dienden pedagogische doeleinden.
Niet alle leden hielden het vol: de annalen beschrijven uittrappen en weglopen, vooral onder jonge vrouwen, en disciplinaire maatregelen. De Reformatie maakte in 1580 een gewelddadig einde aan het kerkelijk gezag in de stad toen geuzen de Aagtenkapel binnendrongen en plunderden; de nonnen noteerden de aanval met emotie in hun kroniek. Na de Hervorming namen stedelijke en provinciale autoriteiten bezit van kloosterbezit, maar opmerkelijk genoeg mochten veel kloosterlingen op last van de Staten van Utrecht in hun huizen blijven wonen en ontvingen zij een uitkering totdat zij stierven. De laatste zusters van Sint-Aagten overleden pas in 1637 — het symbolische eindejaar dat samenvalt met de verschijningsdatum van de Statenvertaling.
In het huidige Amersfoort zijn alleen delen van het Sint-Aagtenklooster en het Mariënhof bewaard. De Aagtenkapel uit 1410 functioneert nu als concert- en theaterruimte; achter een achttiende-eeuwse gevel verbergen zich voormalige zusterhuisgedeelten die tegenwoordig appartementen herbergen. Enkele architectonische details — hoge ramen, een vroegere houten vloer die als balkon diende — herinneren nog aan de ‘bruiden van Christus’ die hier eeuwenlang geleefd hebben.