Nieuwe Kies Wijzer van Maarten van Andel: op naar een klimaatbeleid zonder netcongestie, stroomuitval en energiearmoede
In dit artikel:
Demissionair minister Sophie Hermans (VVD) verlaagde in juli de Nederlandse ambitie voor wind op zee van 50 naar 30 gigawatt in 2040. Volgens de Europese Rekenkamer (2023) waren die hogere doelstellingen al onrealistisch: grootschalige commerciële uitrol vóór 2030 werd niet verwacht en ontwikkelaars doen steeds minder mee aan overheidsaanbestedingen vanwege hoge kosten en financiële risico’s. Toen was Rob Jetten (D66) nog minister van Klimaat en Energie, wat de auteur ertoe brengt te concluderen dat beide ministers het publiek te lang een onrealistisch beeld hebben voorgehouden.
Veel partijen houden in hun verkiezingsprogramma’s echter vast aan ambitieuze plannen voor zeewind, terwijl de feiten volgens de schrijver daar niet mee stroken. Het stilvallen van grootschalige bouw van honderden meters hoge turbines in de Noordzee wordt gezien als een opluchting voor natuur, staatskas en het verergeren van bestaande netcongestieproblemen. Nederland kampt nu al met extreme wachttijden voor netaansluitingen; bedrijven kunnen tot tien jaar wachten op een plek op het stroomnet.
De tekst vestigt verder de aandacht op energiearmoede: onderzoek van Berenschot, TNO en CBS toont aan dat circa 640.000 Nederlandse huishoudens nu moeite hebben hun energierekening te betalen — bijna 10% van alle huishoudens — en dat dit in tien jaar kan oplopen tot bijna de helft. Die armoede is ongelijk verdeeld: bewoners in Drenthe, Groningen, Friesland en Limburg besteden relatief veel meer van hun inkomen aan energie dan mensen in de Randstad. Volgens de auteur wordt energie onterecht niet gezien als eerste levensbehoefte.
Belastingen spelen daarbij een grote rol: energie valt onder het hoge btw-tarief en bovenop een aparte energiebelasting, waardoor belastingen ongeveer de helft van de consumentenprijs vormen. Dit leidt tot hoge prijzen juist voor een land dat door netcongestie relatief onbetrouwbare levering heeft. Hoge energiebelastingen zijn volgens de schrijver een slecht middel om overconsumptie tegen te gaan of de transitie te financieren, omdat ze vooral de minder welgestelden raken.
Ook waarschuwt het artikel voor groeiende onbetrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening: vanaf 2030 wordt een uitval van 15–18 uur per jaar verwacht — vier keer hoger dan de huidige norm van circa vier uur per jaar. Dat risico wordt niet serieus genoeg genomen, aldus de auteur, die pleit voor realistische beleidskeuzes gebaseerd op natuurwetenschappelijke kaders in plaats van politieke symboliek.
De schrijver, Maarten van Andel, biedt een alternatief kijk- en hulpmiddel: zijn boek Nieuwe Kies Wijzer Klimaat verschijnt 22 september 2025 (nu al te bestellen) en bevat een geactualiseerde analyse van alle klimaat- en energieopties, een politieke evaluatie van kabinet en partijprogramma’s en praktische bespaartips. De kernboodschap is dat politiek en publiek verstandiger moeten omgaan met grenzen en fysische realiteiten van energie bij het vormen van beleid.