'Niet mijn vader bellen!' - Jasper en Hugo helpen verwarde mensen op Schiphol
In dit artikel:
Schiphol is niet alleen een knooppunt voor reizigers, maar ook een trekpleister voor daklozen en mensen met verward of onbegrepen gedrag. Sinds 2015 werkt Schiphol Social Work (SSW) op de luchthaven om deze groep dagelijks te benaderen en waar nodig hulp te organiseren. Het team – onder meer Jasper Otte, Hugo Klein Haneveld en initiatiefnemer Simon van Bockel – is zeven dagen per week aanwezig tot ongeveer 01:00 uur en ziet zo’n 250 personen per maand; vrijwel niemand blijft langer dan een paar dagen op de luchthaven.
Het Parool liep mee met sociaal werkers tijdens een dienst en portretteert hun werkwijze en een aantal casussen. Een voorbeeld is de 23‑jarige Miro, die vanuit Istanbul wilde doorvliegen naar Helsinki maar op Schiphol verward raakte en zijn aansluitende vlucht werd geweigerd. Hij verbleef kort in een hotel naast de terminal en gedroeg zich wisselend; de sociaal werkers vermoeden een psychose of manische episode. Na contact en inventarisatie van zijn situatie schakelden ze de medische post en uiteindelijk de crisisdienst in. Miro werd later door de spoedeisende psychiatrie opgenomen.
De sociaal werkers lopen systematisch langs ‘hotspots’ in vertrek- en aankomsthallen, op perrons en op Schiphol Plaza. Hun eerste stap is contact leggen – ze letten op oogcontact en andere signalen – en proberen zo snel mogelijk vast te stellen of iemand medische hulp, een ticket naar huis, opvang of andere ondersteuning nodig heeft. De Koninklijke Marechaussee (de politiedienst op Schiphol) signaleert regelmatig mensen bij wie zorg nodig lijkt en verwijst hen door; de nauwe samenwerking tussen marechaussee en SSW is kenmerkend voor de aanpak op de luchthaven. Waar de marechaussee veiligheid bewaakt, regelt SSW contacten met crisisdiensten, opvanglocaties, ambassades en luchtvaartmaatschappijen.
De problematiek varieert: veel mensen zijn reizigers die tijdens hun trip in de war raakten of arbeidsmigranten die dakloos zijn geworden; een kleiner deel bezoekt de luchthaven herhaaldelijk, bijvoorbeeld omdat de plek een rol speelt in hun achterstand, verslaving of wanen. Meer dan de helft van de cliënten vertoont onbegrepen gedrag; sommige gevallen betreffen suïcidepogingen of acute psychiatrische nood. Het team probeert ‘zorgmijders’ uit de anonimiteit te halen en ze terug te leiden naar hun eigen gemeente of land van herkomst, waar structurele hulp beschikbaar is.
Praktische hindernissen komen vaak naar voren: sommige mensen hebben geen geld of telefoon, familie moet soms worden ingeschakeld om een ticket te betalen, en als familie niet kan of wil helpen probeert SSW met ambassades of maatschappelijk betrokken vervoerders oplossingen te vinden. Een andere casus uit het verslag betreft een Venezolaanse man die in Miami werd opgepakt door ICE en naar Amsterdam werd gestuurd; hij had geen netwerk in Nederland en sprak alleen Spaans. SSW informeerde hem eerlijk over de beperkte mogelijkheden op Schiphol en adviseerde terugkeer naar familie op Aruba, wat tot frustratie bij de man leidde.
Beleid en handhaving spelen ook een rol. Schiphol ligt in de gemeente Haarlemmermeer en geldt als permanent veiligheidsgebied; daarom kan de marechaussee direct optreden en kunnen boetes worden opgelegd aan mensen die op de luchthaven verblijven. Dat staat in contrast met het beleid van de gemeente Amsterdam dit jaar, waar straatlozen geen boete meer krijgen. SSW benadrukt dat handhaving soms noodzakelijk is om mensen tot zorg te bewegen of om een dossier op te bouwen voor verplichte zorg, maar probeert dit zo veel mogelijk te combineren met hulpverlening.
SSW is ontstaan uit de constatering dat Schiphol voorheen lange tijd een plaats was waar kwetsbare mensen in anonimiteit konden overleven, met overlast, winkeldiefstal en drugsgebruik als gevolg. Door gerichte social work, samenwerking met handhavers en het inschakelen van medische en crisisdiensten ligt er nu minder langdurige verblijfssituatie op de luchthaven. Tegelijkertijd neemt het aantal incidenten met verwarde personen toe, een weerspiegeling van bredere tekorten in de geestelijke gezondheidszorg en opvang in Nederland. De sociaal werkers fungeren op Schiphol als eerste schakel om acute situaties te ontzenuwen en mensen zo snel mogelijk naar passende zorg of naar huis te krijgen.